CAHIER #7 Gevangen in open landschap

CAHIER #7 Gevangen in open landschap bevat het verslag van het eerste Kempenlab over de gevangenissen in het Kempense landschap. Een bont gezelschap van kabinetsmedewerkers, volksvertegenwoordigers, schepenen, gevangenisdirecteuren, welzijnswerkers, professionals, professoren, ontwerpers én gedetineerden ging samen in gesprek.

• Je kunt het cahier gratis downloaden als pdf (3MB).
• Heb je interesse in een gedrukt exemplaar? Laat het ons weten via info@ar-tur.be.

De Kempen huisvest als ‘randland’ heel wat gevangenissen. In de kolonies van Merksplas en Wortel staan deze in een bijzonder landschap, binnenkort wellicht UNESCO-werelderfgoed. De voormalige landloperskolonies kennen een geschiedenis van vrijheidsberoving en disciplinering. Hoe passen de gevangenissen in de kolonies van vandaag? Kan het kolonielandschap een rol spelen bij het menswaardiger maken van het gevangenisprogramma? Met die vragen ging het Kempenlab aan de slag. Het resultaat is een visieontwikkeling over de waarde van landschap en erfgoed voor een humane gevangenisarchitectuur.

AR-TUR werkte voor het Kempenlab samen met Gideon Boie van BAVO/KU Leuven en Serge Rooman van OCPP (Opleidingscentrum voor Penitentiair Personeel, ressorterend onder de Federale Overheidsdienst Justitie). Karin Borghouts fotografeerde de gevangenissen in Hoogstraten en Merksplas en hun relatie met het landschap. Een bont gezelschap van kabinetsmedewerkers, volksvertegenwoordigers, schepenen, gevangenisdirecteuren, welzijnswerkers, professionals, professoren, ontwerpers én gedetineerden ging samen in gesprek.

De gedetineerden leerden de andere deelnemers snel hoe grijs het bestaan in een groene omgeving kon zijn.

– Serge Rooman, adviseur-gevangenisdirecteur

Het Kempenlab bestond uit een traject van uitstappen, workshops en filmvoorstellingen. Daarmee bood het een culturele gespreksruimte waar inzichten bij elkaar kwamen en cirkelredeneringen openbraken. De enthousiaste deelnemers legden expertise en ervaring samen. De gesprekken zijn samen te vatten in drie toekomstscenario’s voor Merksplas-Kolonie. Geen kant-en-klare eindbeelden, maar knip-en-plakwerk van noden en verlangens die werden aangedragen, en die enkel in samenhang gelezen kunnen worden.

• Scenario 1: Het landschap binnen de gevangenisperimeter als ‘penitentiaire zorgboerderij’
De deelnemers legden in de eerste plaats de focus op het landschap binnen ‘den draad’. In de gevangenis is amper meer groen te bespeuren. Geïnspireerd door historische beelden en door de helende werking van natuur stellen ze voor gedetineerden weer te laten profiteren van een groene landschappelijke omgeving voor werk en ontspanning. Bovendien kunnen ze hier verantwoordelijkheden opnemen of opleidingen volgen die later nuttig zijn.

• Scenario 2: Gastvrij landschap met transitiezones
Het idee van een transitiehuis – aangekondigd door de minister van Justitie – werd warm onthaald. Leegstaande panden op de kolonie bieden kansen. Ook denken de deelnemers aan een bezoekerscentrum voor de gevangenis, een plek voor families met kinderen die nu staan rond te draaien op een pover strookje gras naast de bushalte. Hiermee komen ze tot een nieuw ruimtelijk model van een meer ‘poreuze’ gevangenis met transitiezones waar gedetineerden in contact komen met de maatschappij en er hun re-integratie in de maatschappij geleidelijk kunnen voorbereiden en een gastvrije ontvangst van de bezoekers.

• Scenario 3: Centrum voor sociale economie
De deelnemers stellen voor om het leven en werken in de gevangenis op te vatten als een sociale economie met een onschatbare meerwaarde in opleiding, natuurbeleving en bovenal menselijkheid. Een begin is het sluiten van de voedselproductieketen in de gevangenis, of het integreren van de bouwopleidingen in het herstel van de gebouwen. Als antwoord grijpen ze terug naar het verleden. Het autonoom bestuur van de kolonie zorgde voor ruime mogelijkheden in het beheer van de landerijen en gebouwen.

Het idee [van een pilootproject begeleid wonen voor ex-gedetineerden in Merksplas-Kolonie] is gegroeid tijdens het Kempenlab van AR-TUR over de voormalige landloperskolonie. Ik heb daar persoonlijk aan deelgenomen en kunnen vaststellen hoe waardevol zo’n cocreatief traject kan zijn. Het platform dat daar gevormd is, geeft nu aanleiding tot nieuwe samenwerkingen tussen lokale en bovenlokale organisaties en instanties. Dat is bijzonder waardevol.

– Peter Bellens, gedeputeerde Provincie Antwerpen, in nawoord CAHIER #7

Dergelijke inzet kan slechts succesvol zijn als er banden gesmeed worden en samenwerkingen gezocht worden. Hierin zie ik de waarde van het Kempenlab. Het is door dergelijke organisaties dat de verschillende partijen al minstens kennis hebben van mekaars bestaan en, meer nog, van elkaars noden en wensen. Laat samenwerking een gevolg zijn van kennismaking.

– Kristoff Hemelinckx, Raadgever Minister Jan Jambon voor de Regie der Gebouwen, in nawoord in CAHIER #7