Acht aanbevelingen voor de herbestemming van kerken
Het vrijkomen van vele parochiekerken in de komende jaren brengt buiten de steden – in dorpen, gehuchten en verkavelingen – eigen uitdagingen met zich mee. Diverse projecten en initiatieven zoeken naar oplossingen om buurtbewoners te betrekken, financiële mogelijkheden te verkennen en de ruimtelijke structuur van het kerkgebouw in zijn waarde te laten.
Om de blik expliciet op kerken in een rurale context te richten, organiseerde AR-TUR een Kempenlab in samenwerking met RE[ ]CHURCH (een onderzoeksproject van de KU Leuven, onder leiding van Sven Sterken). De bevindingen lees je in CAHIER #8 Landschap van kerken.
Hieronder lees je alvast acht aanbevelingen, voor zowel beleidsmakers, als voor de aanpak van concrete herbestemmingstrajecten.
Tips voor de aanpak van concrete herbestemmingstrajecten
- Beperk het denken over herbestemming niet te snel tot het probleem van het gebouw alleen. Analyseer vooraf de ruimere context, opportuniteiten en financiële pistes.
- Durf in participatietrajecten voldoende snel te spreken over concrete scenario’s en een plan van aanpak door de input van ontwerpexpertise. Zet ontwerpend onderzoek in als discussiedocument.
- Ga op zoek naar een kwalitatief ontwerp. Onderzoek voorbeeldprojecten. Maak een goede projectdefinitie op. Ga op zoek naar een goed ontwerpteam.
Tips voor beleidsmakers
- Stel een integraal stappenplan op. Zo kunnen alle nodige partijen op het juiste moment betrokken worden in het proces en hun rol tijdig opnemen.
- Maak werk van een centraal kennisplatform waar betrokkenen terecht kunnen met vragen over financieringsmogelijkheden, expertise op het vlak van participatie, ontwerpend onderzoek en technische oplossingen.
Het traject en de kwaliteitscontrole ligt momenteel meestal in handen van de lokale besturen, die niet altijd over de nodige expertise beschikken. Hoewel iedere kerk en ieder proces anders is, rijst de vraag naar een duidelijke visie, continuïteit en een centraal aanspreekpunt. Behalve de plaatselijke stakeholders kunnen de hogere overheid (Agentschap Onroerend Erfgoed, intergemeentelijke erfgoedcellen, provincie…) en organisaties zoals het Projectbureau Herbestemming Kerken of het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur in dit verhaal een essentiële rol spelen. Een duidelijk te volgen stappenplan, waarbij iedereen op het juiste moment mee aan tafel zit, maakt dat knopen sneller doorgehakt kunnen worden en de parameters waarmee de ontwerpers en partijen rekening moeten houden vanaf het begin duidelijk zijn. Ook een technisch basishandboek met goede voorbeelden kan daaraan bijdragen.
- Verzamel goede voorbeelden tot op het technische niveau, instrumenten en trajecten.
- Definieer de rollen van de stakeholders in het proces, met name de rol van een overkoepelende moderator en de rol van de ontwerper.
Om de verschillende trajecten met elkaar te verbinden, is er behoefte aan een bijkomende rol, een externe procesbegeleider die onafhankelijk de zoektocht naar gemeenschappelijke elementen en belangen kan leiden. Bij uitbreiding is ook de vraag naar een toolbox die de rollen op verschillende momenten in het proces kan aangeven relevant.
Ook de rol van de ontwerper in het proces vraagt om definiëring. Ontwerpers kunnen het proces meer dan eens versterken, een rol die nog niet in elke fase erkend wordt als een volwaardige taak. Architectuur wordt in deze trajecten gevormd door een proces van doen, denken en testen. In het vormen van een gemeenschappelijke visie biedt de kracht van verbeelding een enorme meerwaarde. Tot op heden is dit nog vaak een grotendeels vrijwillige of onbetaalde job, doordat het deelaspecten van het traject omvat waarvoor de architecten niet vergoed worden.
- En last but not least neem voldoende tijd.
De verbeelding van scenario’s plant kiemen van ideeën, maar deze hebben tijd nodig om te rijpen. Hoewel het nemen van snelle beslissingen tijd lijkt te besparen, kan wat langer nadenken ook net profijt geven, en voortschrijdende inzichten opleveren. Een proces van deze omvang en gevoeligheid vraagt in elk geval voldoende denktijd, tijd waarvoor ook ruimte voorzien moet worden in de planning, tijd die ruimte laat voor creativiteit en voldoende overleg.
Deze aanbevelingen zijn geformuleerd als deel van CAHIER #8 over de bevindingen van Kempenlab Landschap van kerken. Je kunt het cahier gratis downloaden als pdf, of bestellen voor 5 euro (excl. verzendkosten) via info@ar-tur.be.
