Toolbox Dorpse Architectuur in Ruimte 53
Voor het nieuwste nummer van magazine RUIMTE 53 van de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) schreef AR-TUR een bijdrage. In het artikel Werken aan een gedeelde Baukultur haalt Edith Wouters de Toolbox Dorpse Architectuur van AR-TUR aan als mogelijke bijdrage aan een cultuurtransitie in afwachting van structurele oplossingen voor leefbare dorpskernen.
Tekst: Edith Wouters
Dat de aangekondigde bouwshift voor de ruimtelijke kwaliteit in vele dorpen voorlopig vooral ongewenste effecten heeft, behoeft geen verder betoog. Het systeem dat aan de lopende band verkavelingen en appartementsgebouwen uitspuwt, draait overuren, met nefaste effecten voor de leefbaarheid in de dorpskernen. Zolang structurele oplossingen uitblijven, poogt AR-TUR bij te dragen aan een cultuurtransitie. Met de Toolbox Dorpse Architectuur en de Toolbox-on-Tour onderzoekt AR-TUR hoe de kwaliteit van de generieke bouwproductie van het meervoudige wonen kan worden verhoogd.
Het adagium om meer te doen met minder ruimte leidt tot een schaalvergroting van bouwprojecten in dorpen, in het bijzonder waar het gaat over woonprojecten. Dorpen in alle vormen en maten zijn meestal klein genoeg om met één enkel bouwproject van een zekere schaal een merkbare impact te hebben. Individuele architectuurprojecten kunnen wel degelijk een verschil maken in de verblijfskwaliteit van de dorpsomgeving. Elke ingreep biedt daarom kansen om de dorpskern te versterken of te verbeteren.
Helaas staat de praktijk in dorpen daar ver vandaan. Lokale besturen en omgevingsambtenaren worstelen met de manier waarop ze kwaliteit kunnen stimuleren. Opdrachtgevers bestellen vaak banale appartementsgebouwen en projectontwikkelaars gaan er gemakshalve van uit dat dit product het best in de markt ligt. In de beperkte speelruimte die hen geboden wordt, kunnen ontwerpers hun maatschappelijke rol onvoldoende opnemen. Zo houdt de razendsnelle bouwproductie met vaak beperkte ruimtelijke kwaliteit ook te weinig rekening met de klimaatverandering, de nood aan duurzame mobiliteit en een meer inclusieve samenleving. De diagnose is duidelijk: de dorpen en hun stakeholders zijn niet klaar voor de uitdagingen die hun toekomst dreigen te hypothekeren.
De complexiteit van meervoudig wonen in een dorp heeft daarom baat bij een circulair proces: een dialoogproces waarbij kwaliteit vooropstaat en waarin gepraat wordt over projecten, om op die manier te werken aan een toekomstbeeld. Dat staat lijnrecht tegenover het klassieke lineaire proces dat meestal nog tot de bouwprojecten in dorpen leidt. Een bouwheer stelt een architect aan om een ontwerp te maken en dient het dossier in aan het omgevingsloket. De ambtenaar onderzoekt de vergunbaarheid, het college doet een uitspraak, en er volgt al dan niet een vergunning om te bouwen. Het circulaire dialoogproces, waarbij niet meteen een kant en klaar architectuurproject op tafel wordt gelegd en waar vaak ook kwaliteitskamers en adviesraden in diverse fasen van het project aan te pas komen, vergt een cultuuromslag.
Van bij het begin stond vast dat een boek alleen niet zou volstaan om impact te kunnen uitoefenen op het ecosysteem van de gebouwde productie in de dorpen. Op basis van de Toolbox werkte AR-TUR een aanbod uit om het gesprek over kwaliteitsvolle dorpse architectuur te faciliteren, te stimuleren en te begeleiden, en om lokale gevoeligheden te detecteren. Een reizende expo in de vorm van een installatie met makkelijk opstelbare panelen op opklapbare ladders biedt een inspirerende nomadische leer- en werkruimte. De van het boek afgeleide dialoogtool in de vorm van een kaartspel stimuleert het gesprek over kwaliteitsvolle architectuur. AR-TUR trekt er de dorpen mee in voor lezingen en werksessies.
Met de Toolbox-on-Tour poogt AR-TUR intussen de vinger aan de pols te houden van de – al dan niet gewenste – impact van de aangereikte tools. Ondertussen zijn er presentaties en werksessies van de Kempen tot de kust gepland. In 2023 volgt een leerfestival om de ervaringen en inzichten van stakeholders op het terrein en van experten met elkaar te verbinden. Met dit scala aan activiteiten – van het co-creatieve ontstaanstraject over een toolbox met dialoogexperimenten in een nomadische leerruimte, tot de organisatie van een leerfestival en het faciliteren van praktijkgemeenschappen – werpt AR-TUR zich op als een gesprekspartner op het vlak van de kwaliteit van de gebouwde omgeving in de dorpse context. De toekomst zal uitwijzen of dit alles bijdraagt aan een kwaliteitsvolle Baukultur die de bouwshift ondersteunt.
Ruimte 53
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in RUIMTE 53 (april 2022) – www.vrp.be.
- Neem een abonnement op Ruimte-magazine, of koop een los nummer www.vrp.be/ruimte.
- Lees hier het volledige artikel Werken aan een gedeelde Baukultur.
De Toolbox Dorpse Architectuur is een initiatief van AR-TUR in samenwerking met Ward Verbakel (KU Leuven / Plusoffice architects) en Public Space, met ondersteuning van de Vlaamse Overheid, gemeente Malle, gemeente Olen, cofinanciering uit Platteland Plus (bestaande uit middelen van Vlaanderen en Provincie Antwerpen) en de partners van AR-TUR.
