Verslag architectuur in Kasterlee
VERSLAG – Op donderdag 20 juni gingen we op architectuuruitstap in Kasterlee. Dierendonckblancke architecten leidde ons rond door het Ontmoetingscentrum en vertelde over hun masterplan voor de dorpskern. We bezochten het werk A Giant Sculpture met Arnout Van Vaerenbergh van kunstenaarsduo Gijs Van Vaerenbergh. En we bekeken het nieuwe paviljoen van het Frans Masereelcentrum ontworpen door Hideyuki Nakayama. Hieronder lees je het verslag met beelden.
Tekst: Wouter Adriaensen
Beeld: Pieter de Ruijter
Als wij ‘Kasterlee’ zeggen, antwoordt u allicht ‘pompoenen’, ‘Kabouterberg’ en ‘Bobbejaanland’. Maar het centrum van de Kempen, tien jaar geleden nog verkozen tot mooiste gemeente van de provincie Antwerpen, biedt ook heel wat lekkers voor liefhebbers van onder meer grafiek en architectuur. AR-TUR fietste langs drie opvallende Kastelse locaties en liet experten ter zake aan het woord.
De dag ging van start met een broodje en een drankje in de foyer van het nagelnieuwe Ontmoetingscentrum aan het Binnenpad, vlak achter het Kastelse gemeentehuis. Het Gentse bureau Dierendonckblancke architecten won in 2012 de competitie om het ontwerp te mogen maken voor een nieuw gebouw op de vroegere locatie van brandweer en technische diensten, die naar de ring verhuisden. Op 1 september 2017 gingen de deuren van het Ontmoetingscentrum open voor een echt feestweekend.
Spelen met volumes en invullingen
Jürgen Vandewalle was al fan van het ontwerp nog voor hij als projectleider aan de slag ging bij Dierendonckblancke. “Ik heb voor AR-TUR nog een lovende column geschreven over dit gebouw”, vertelde hij tijdens zijn presentatie, waarbij hij onder meer voorbereidende plannen en andere ideeën met zijn publiek deelde. “Dit nieuwe gebouw werd opgetrokken naast de kerk en het gemeentehuis. Daarom hebben we gekozen voor een ontwerp met twee elementen, zodat we konden spelen met open en gesloten volumes. Tegelijk geeft het de gemeente om het gebouw op verschillende manieren in te vullen.”
Wie voor het Ontmoetingscentrum staat, ziet links de foyer, met onder meer sanitair, vestiaire en bureauruimte, en café De Pit met terras. Op de verdiepingen er boven zijn vergaderzalen en een conciërgewoning geïnstalleerd. Rechts bevindt zich een industriële keuken waar lessen worden gegeven en de theaterzaal met alle nodige voorzieningen, waaronder kleedkamers, bergruimtes en een artiestenloge. “Boven de zaal, met inklapbare tribune, kwamen nog technische ruimtes, waardoor beide gebouwen een zekere hoogte kregen. We hebben het centrum en de omgeving toch open gehouden door de lagere hellende daken, die steunen op de zuilengalerijen.”
Fase 2: gemeentecentrum
Dankzij de ring verhuisden niet alleen brandweer en technische diensten, ook het gemeentecentrum kon volledig opnieuw bekeken worden. “De bouw van het Ontmoetingscentrum en de herinrichting van die omgeving waren de eerste fase”, legt Jurgen uit. “In 2020 starten we de volgende fase, de heraanleg van het centrum. We geloven in participatie en betrokkenheid. De kwaliteit van een project wordt enkel maar beter wanneer het door meerdere partijen wordt gedragen. Daardoor veranderen onze plannen ook. Zo hebben we de hoofdweg noordelijker geschoven in ons ontwerp voor het centrum.”
De nieuwe markt van Kasterlee zal een plein voor het kerk omvatten. Op het grote nieuwe plein komen zeventig bomen. “Die worden vier meter hoog opgesnoeid. Zo vormen ze geen belemmering voor evenementen zoals de pompoenmarkt en de kermis.” Jürgen stelde verder met veel plezier enkele buurtbewoners gerust met extra uitleg over onder meer de nieuwe fietsenstallingen, bushaltes en zitelementen.
Eeuwenoud relict of abstracte koepel?
Van het drukke gemeentecentrum fietste de groep vervolgens naar het beschermde en betoverende landschap van de Hoge Mouw, een landduin in de Kempense Heuvelrug. Sinds november 2018 stoten wandelaars daar op het half opgegraven hoofd van wat ooit een enorm standbeeld geweest moet zijn. Kunstenaarsduo Gijs Van Vaerenbergh doopte hun werk dan ook ‘A Giant Sculpture’.
Pieterjan Gijs en Arnout Van Vaerenbergh begonnen samen te werken tijdens hun studies burgerlijk ingenieur-architect aan de KU Leuven. Om te ontsnappen aan de rechtlijnige instructies uit hun lessen, gingen ze op zoek naar speelse, vrije interventies in de publieke ruimte. “In elke situatie gaan we op zoek naar het bijzondere”, vertelt Arnout Van Vaerenbergh. “Daarbij zijn we gefascineerd door archetypes, vormen die zo verschillend kunnen zijn en toch steeds door iedereen herkend worden. ‘A Giant Sculpture’ bijvoorbeeld bestaat uit 2115 unieke driehoeken.”
Van veraf lijkt het een eeuwenoud relict. “Alsof hier een groot standbeeld van Diana of Artemis begraven ligt. We gaan in elke situatie op zoek naar het bijzondere. Hier was dat de open plek, die heeft iets mythisch. In feite is ze ontstaan door motorcrossers maar wij voegden er een nieuw verhaal aan toe.” Hoe dichterbij je wandelt, hoe meer de gezichtstrekken lijken te verdwijnen. “Dan wordt het een koepel, een soort boskamer waar je in kunt kruipen en op kunt klimmen. We gebruiken architecturale middelen, spreken de taal van de architectuur maar begeven ons graag op het raakvlak met kunst. ‘A Giant Sculpture’ doet passanten hopelijk ook nadenken over onderwerpen zoals kwetsbaarheid en toegankelijkheid.”
Paradijs voor grafici
Na een gewaagde beklimming en enkele selfies vervolgde de fietstocht naar de laatste bestemming: het Frans Masereel Centrum aan de Masereeldijk. Productiecoördinator Bob Daems verwelkomde de fietsers in de ‘oude’ koepel. “Die werd ontworpen door Lou Jansen, bekend van de Turnhoutse School, in opdracht van Fons Mertens. Fons is nog steeds grafisch kunstenaar en verzamelde in de jaren zestig drukmachines. Hij bracht die onder in Atelier Grafiek, waar hij expo’s organiseerde. Die trokken zo veel volk dat hij later zijn dancing De Grafiek verkocht en hier kwam wonen. In 1972 werd zijn drukatelier een rijkscentrum.”
Nog wekelijks krijgt het Frans Masereel Centrum mails en telefoons met vragen over de Gentse houtsnijder waarmee het enkel de naam deelt. “Masereel overleed twee weken voor de opening dus werd het Rijkscentrum voor Grafische Kunsten naar hem genoemd. Een keer per jaar kunnen kunstenaars reageren op onze open oproep. Een commissie verdeelt dan zestig residenties van telkens zes weken. In februari en maart bieden we bovendien schoolresidenties aan voor kunsthogescholen. De geselecteerde grafici mogen gratis gebruik maken van onze ateliers. Zo experimenteren hier al meer dan dertig jaar beeldende kunstenaars met grafische technieken.”
Machikado met uniek dak
Begin 2019 opende het Frans Masereel Centrum een nieuwe vleugel met een kostenplaatje van 1,1 miljoen euro. Het ontwerp, een cilinder met een kegeldak waar verschillende taartstukken gesneden lijken, komt van de Japanner Hideyuki Nakayama en het Franse LIST Architecture. De bouw werd, net zoals die van het Ontmoetingscentrum, toevertrouwd aan de Turnhoutse aannemer Vanhout.pro.
“Deze vleugel omvat ruimtes voor tentoonstellingen, ateliers, archieven en een technisch werkhuis”, toonde commercieel directeur Bart Boeckx van Vanhout.pro tijdens zijn presentatie in de nieuwbouw. “Het paviljoen is opgevat als een machikado, een straathoek met veel passage. Centraal komen de verschillende ruimtes samen. De basisstructuur is een glazen cilinder, die de binnenruimte visueel verbindt met de omgeving, met een kegeldak. De insnijdingen creëren zes verschillende ruimtes binnen en tuintjes buiten.”
Eyecatcher in de nieuwe vleugel is ongetwijfeld het plafond. “Dat is opgebouwd uit meer dan duizend uniek gezaagde houten balken, die telkens gesteund worden door de balken rondom hen. Om alles te doen passen, hebben we gewerkt met verschillende kleurencodes en het dak op de grond gemonteerd. Bijzonderheden zoals het dak en de uitsnijdingen maken van dit gebouw een erg mooie referentie in onze portfolio.”
Meer info
Maak online kennis met Dierendonckblancke architecten, Gijs Van Vaerenbergh en het Frans Masereel Centrum.
Fiets je volgende keer liever zelf mee? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
