Verslag lezingavond dorpsarchitectuur

Halewijn Lievens, Nu architectuuratelier – Huis Perrekes, Oosterlo

Huis Perrekes was zowel de locatie van de lezingenavond, als het eerste besproken project, dat werd toegelicht door Halewijn Lievens. Zorg en wonen maken deel uit van het DNA van Oosterlo, een deeldorp van Geel, waar men reeds lange tijd vertrouwd is met gezinsverpleging. De dokterswoning in de kern, die in het mentale geheugen van het dorp gegrift staat, werd gerenoveerd en uitgebreid om een plek te bieden aan een huis voor mensen met dementie, en een ontmoetingsplek voor hun vrienden, familie, en de buurt.

In de dorpse context wisten de architecten op een positieve manier het samen-wonen te bevorderen. De individuele nachtzone in de nieuwe annex is beperkt, terwijl de gemeenschappelijke gangen, leefruimte en keuken royaal zijn vormgegeven. Door de bestaande tuinmuur open te breken wordt de buitenwereld uitgenodigd om het domein te betreden, deel te nemen aan activiteiten in het nieuwe tuinpaviljoen en zo contact te leggen met bewoners en andere bezoekers. De architecten gaan in deze opzet zorgvuldig om met de grens tussen privaat en publiek. De moestuin naast de leefruimte, de dierenweide, de polyvalente muziekstudio in de annex en de diepe vensterbanken die zitnissen worden, vormen strategieën die de harde grenzen met de buitenwereld doen vervagen.

Ninke Happel, Happel Cornelisse Verhoeven Architecten – De Blokskens, Zandhoven

De Blokskens is de naam van een reeks arbeiderswoningen en een schuurtje uit 1842 die beschermd zijn als monument. De site ligt net buiten het dorp, grenzend aan een natuurgebied. De ontwerpers zetten in op doorwaardbaarheid tussen de woningen door het omleiden van auto’s naar een gemeenschappelijke parking. Met zorg voor de erfgoedwaarde werden de bestaande volumes herbestemd tot woningen. Hun positie bepaalde de keuze van de architecten om twee nieuwe woningstrips in de lengte van de bestaande volumes in te planten, met een lichte verdraaiing ten opzichte van elkaar. Het ontwerp tast de grenzen af van nabijheid door te spelen met intimiteit, informaliteit en uitnodigende doorzichten naar het achterliggende landschap. De afwisseling van open en gesloten geveldelen en de introductie van tuinstroken, genereren doordachte privacy. De meer publieke plekken op de koppen van de gebouwvolumes krijgen telkens een groen karakter.

Zowel de renovatie als de nieuwbouw vallen te omschrijven als ‘dorpsvriendelijk’. De nieuwe delen sluiten aan bij de bestaande delen. Zo organiseren de ontwerpers de woningen in de breedte, gebruiken ze baksteengevels en dakkapellen met een bijzondere aandacht voor detaillering en introduceren ze een nokkam als interpretatie van de historische schoorstenen. Omwille van de ensemblewaarde van het schuurtje en de woningen en de rijke baksteengevels, lieten de architecten op de kopgevels het ‘litteken’ zichtbaar door voor de nieuwe delen een contrasterende grijze steen toe te passen, een oplossing die we ook elders in Zandhoven in het straatbeeld zien verschijnen.

Aurélie Hachez, AHA – Ulysse, Doornik

Aurélie Hachez zette de vraag van haar opdrachtgevers om een nieuwe vrijstaande woning te bouwen, om naar een renovatie en uitbreiding van een smalle boerderij in de rand rond Doornik. De doorsteek naar de achtertuin van het smalle perceel bepaalde het concept voor de twee uitbreidingen. Een eerste volume op poten situeert zich boven de doorsteek. Het volume wordt een nieuwe speler in het straatbeeld, en wordt abstract uitgevoerd in een neutrale witte kleur zonder ramen of goten, maar met eenzelfde schuine dakvorm als een bijna surrealistische weerspiegeling van de omliggende woningen.

Een betonnen pergolais een tweede uitbreiding. Ze vormt in het verlengde van de doorsteek een buitenkamer en aansluitend aan de woning een leefruimte. Hier gebruikt de architecte een brutalistische structuur, waarvan de dimensionering is afgestemd op de bestaande woning.

(Lees het artikel over Ulysse uit A+ 282 Village op de website van A+.)

Ward Verbakel – Plusoffice – Dorpen na de betonstop / Beeldkwaliteitsplan Nijlen / Tuinen van Puurs

Ward Verbakel belicht de algemene opgave waar we in Vlaanderen voor staan:het tegengaan van verdere inname van open ruimte en de schakeling naar de betonstop of bouwshift. Deze heeft een groot effect op dorpsarchitectuur. Het is van belang om verdere verkaveling en stijlbreuken door grote schaalverschillen een halt toe te roepen. Tegelijkertijdmoeten we een manier vinden om bij dorpskernversterking de positieve aspecten en de identiteit van het dorp te bewaren.

Het beeldkwaliteitsplan is een begrip dat we kennen uit Nederland, waar het wordt ingezet om de identiteit van nieuwe wijken te bepalen. In Vlaanderen wordt het beeldkwaliteitsplan ingezet in bestaande dorpen zoals Nijlen, als een alternatief voor tragere instrumenten zoals structuurplannen of masterplannen. Het plan omvat per gemeente andere aspecten, als gidsbeeld voor de toekomst, en helpt daarbij besturen om hun beleid te voeren.

Plusoffice voerde samen met Delva Landscape Architects ontwerpend onderzoek uit naar dorpskernversterking in Puurs. Puurs wordt omgeven door industrieterreinen en platteland, en was de laatste jaren aan het uitdoven. Een eerste stap omvatte de herinrichting van het kerkplein als nieuw dorpshart met meer openheid. Een tweede stap was het creëren van duidelijke assen doorheen het dorp. Het project ‘Tuinen van Puurs’ gebruikt hiervoor bestaande tuinen van de kerk, pastorij en kloostertuin en introduceert ook zes nieuwe tuinen als kapstok voor nieuwe ontwikkelingen. Plusoffice koppelt een gepaste densiteit en bouwhoogte aan elke site, wat in een tweede fase de uitbreidingen bepaalt. De centrumstraat wordt verder opgeladen met nieuwe ruimtes zoals een kleine feestzaal. Door te vertrekken van de open ruimte en de juiste dingen weg te snijden, werkt het project van in het begin aan de juiste schaal, doorwaadbaarheid en collectiviteit voor het dorp van de toekomst.

Toolbox Dorpsarchitectuur

Deze lezing kaderde in het Kempenlab Dorpsarchitectuur. AR-TUR ontwikkelt een Toolbox Dorpsarchitectuur om Kempense dorpskernen te versterken met passende architectuur en publieke ruimte.

AR-TUR werkt voor dit Kempenlab samen met Provincie Antwerpen, Gemeente Malle, Gemeente Olen, Ward Verbakel (KU Leuven / Plusoffice architects), Sarah Martens (UHasselt) , Karina Van Herck (Agentschap Onroerend Erfgoed), A+ Architecture in Belgium.