De kracht van Wortel
De voorbije jaren ontwikkelden we met AR-TUR heel wat expertise met betrekking tot het faciliteren van gesprekken over ruimtelijke kwaliteit en waren we vaak betrokken bij trajecten van private en publieke projectontwikkelingen:
- In werksessies gingen we met publieke opdrachtgevers (bv. lokale besturen, sociale huisvestingsmaatschappijen, een Regionaal Landschap,…) en private opdrachtgevers (bv. een familie die grondeigenaar is van een site) op zoek naar hun ambities en noden om te komen tot heldere projectdefinities.
- We zetten kwaliteitsvolle selectieprocedures mee op en we maakten deel uit van jury’s voor de selectie van ontwerpteams.
- We initieerden oproepen in samenwerking met het Team Vlaams Bouwmeester.
- We faciliteerden gesprekken tussen private grondeigenaars, lokale besturen, ontwerpers en kwaliteitskamers.
- We gingen op zoek naar tools waar dorpsbewoners zelf mee aan de slag kunnen.
In de nieuwe artikelenreeks Gesprekken over ruimtelijke kwaliteit geven we een inkijk in enkele afgelopen trajecten. Iedere maand belichten we een ander project.
Eind 2019 vroeg het college van burgemeester en schepenen van Hoogstraten aan AR-TUR om, samen met de bewoners van het dorp, een dorpontwikkelingskader op te stellen. AR-TUR begeleide het gesprek met ruim 40 ambassadeurs van Wortel die ambities formuleerden voor de toekomst van het dorp. Begin 2021 presenteerde AR-TUR een syntheserapport waarin vier krachtlijnen werden geformuleerd als bouwstenen voor de evolutie van het dorp.
Sinds begin 2021 werken bewoners samen met de Stad Hoogstraten zelf verder aan de concretisering van het rapport en de krachtlijnen. In werksessies werd de opstart van een buurthuis en het vergroenen van het dorp voorbereid. Via concrete acties wordt ook meer en meer zichtbaar gemaakt wat de veranderingen echt gaan worden.
We spraken met Ann Embrechts, planologe voor de stad Hoogstraten, met Faye Van Impe, Hoogstraats schepen van Jeugd, Onderwijs en Samenleving en met Wim Brosens en Dirk Vanhaute, twee kerngroep ambassadeurs van Wortel2030.
Wat was de aanleiding voor het traject in Wortel?
Faye Van Impe: Het jeugdhuis stond te koop en ook andere gebouwen in het centrum kwamen vrij. De stad heeft dan het jeugdhuis gekocht en een traject opgestart over hoe het verder moest.
Ann Embrechts: De bakker die wegging was ook echt een kantelpunt. Wortel is nog vrij intact als authentiek deeldorp en dat willen we zo houden. De fragiliteit daarvan werd toen echter duidelijk. Dat was het moment om een visie te vormen over een kwaliteitsvolle toekomst voor Wortel. We deden al eerder een participatietraject in Meerle en dit wilden we ook inzetten in Wortel.
Dirk Vanhaute: De opdracht aan AR-TUR hield in dat er een traject met de bewoners gelopen werd in aanloop van een dorpontwikkelingskader met handvaten om deze uitdagingen rond wonen en leven in Wortel te lijf te gaan.
Hoe zijn jullie bij AR-TUR terechtgekomen?
Faye: Met Edith van AR-TUR, afkomstig uit Wortel, was er al de persoonlijke link en iets daarvoor was het Kempenlab Dorpse Architectuur van start gegaan. We waren met de stad daarover al eerder vrijblijvend in gesprek met AR-TUR. We hebben dan gezamenlijk de vraag wat uitgebreid naar een dorpontwikkelingskader dat de thema’s die leefden in het dorp kon opnemen.
Wat was de ambitie van de opdrachtgevers m.b.t. het project?
Ann: Er was een zekere urgentie en momentum die om een visie vroeg. De ambitie van het project was initieel nog vaag. Concrete doelen, zoals de krachtlijnen in het syntheserapport (pleinen, omgeving, dorps karakter en samenwerken) zijn gedurende het traject van onderuit naar boven gekomen. Gedurende 4 bijeenkomsten werkten we zo gezamenlijk en stap voor stap aan een visie en actielijst. Dankzij het rapport, kan de stad nu in haar ruimtelijke planning beter rekening houden met de noden van Wortel.
Hoe verliep de samenwerking als opdrachtgevers?
Faye: Die verliep heel goed. Met Edith als geboren Wortelnaar voelde het project niet aan als eentje van ‘de lijst’. Die persoonlijke link is zeker een plus. Ook de samenwerking met de groep ambassadeurs voor Wortel 2030 verliep goed. We moeten toegeven dat het een zeer assertieve groep is die nu in het natraject de pas er stevig inhoudt en het dorp op de agenda van het stadsbestuur weet te behouden.
Ann: Door de goede organisatie vanuit de kerngroep, gaat het doorvoeren vlot. Concrete projecten, zoals kandidaat-tuinstraten, werden sneller rijp voor subsidie en kwamen op de prioritaire lijst te staan. Er zijn subsidies aangevraagd maar helaas niet toegekend geweest. We proberen nu via andere subsidies, gezien de stad met eigen budget zeer krap bij kas zit.
Faye: Volgende legislaturen moeten we een en ander meer incorporeren in de meerjarenplanning, zoals het vrijmaken van budget voor concrete vergroening en verblauwing op het openbaar domein. Hierbij is vooral een goede afbakening nodig. Onder de huidige brede noemer ‘klimaat’ kan het budget naar uiteenlopende projecten verschuiven, wat het bemoeilijkt om deze apart voor onthardings- en vergroeningsprojecten te reserveren.
Hoe verliep de samenwerking met de opdrachtgever?
Dirk: Het burgercollectief Wortel 2030 dat ontstond na het traject met AR-TUR, werkt autonoom en ongebonden verder. We hebben geen opdrachtgever. Omdat we een vervolg zijn op een nood die het stadsbestuur zelf ook had aangevoeld, is er wel onmiddellijk een intense samenwerking opgestart met de stad, zowel politici als ambtenaren. Zo komen we regelmatig samen in een stuurgroep waarbij 4 ambassadeurs alle projecten en voorstellen bespreken met de burgemeester, een schepen, de algemeen directeur en nog enkele topambtenaren. De lijnen met de stad zijn kort. We kunnen snel informatie vergaren. Dit is super belangrijk omdat we geen actiegroep willen zijn. We zijn een positieve samenwerkende burgerbeweging die weliswaar ongebonden standpunten inneemt en ideeën op tafel legt. Maar door te connecteren, vertrekkende vanuit visie en de eigen kracht, denken we meer impact te kunnen hebben op de vaak complexe uitdagingen en projecten.
Waarom kozen jullie als opdrachtgevers voor een trajectbegeleiding door AR-TUR?
Ann: Dankzij een trajectbegeleiding kunnen we als stad ook leren van hoe zulke trajecten het best worden aangepakt. We zijn ervan overtuigd dat de juiste aanpak cruciaal is voor goede resultaten.
Wat was de rol van AR-TUR, is de uitkomst anders dan zonder de trajectbegeleiding door AR-TUR?
Ann: De rol van AR-TUR was het traject in goede banen te leiden volgens de regels van de kunst. We merken dat de ambassadeurs nu zelf heel erg de trekkersrol opnemen. De activatie door AR-TUR heeft hier zeker bij geholpen. We hadden ook eens een soortgelijk traject vanuit de stad in Meerle, waar het veel meer oppervlakkig bleef. Het hangt er natuurlijk ook vanaf of de burgers zich willen organiseren en engageren.
Wim: AR-TUR heeft met haar expertise iets zeer positiefs in gang gezet in Wortel.
Dirk: De synthetische kracht van AR-TUR, gevoed door een brede kennis en tal van voorbeelden, zorgde voor een opwaartse spiraal. Ook belangrijk hierbij is haar empathische blik op de realiteit van een klein dorpje.
Hoe is Wortel 2030 dan precies ontstaan?
Wim: Tijdens het traject en na voorstelling van de synthesenota ontstond er een zeer positieve ‘vibe’ om hiermee verder te gaan.
Dirk: We wilden immers niet dat die nota dode letter zou blijven of enkel door ambtenaren als naslagwerk zou worden gebruikt. Het bevatte immers zeer waardevolle analyses en voorstellen waarmee we als burgers zelf aan de slag konden gaan. De 40 betrokken Wortelnaren hebben zich toen unaniem uitgesproken om verder te blijven werken op deze thema’s.
Hoe verliep het vervolgtraject?
Faye: Hoewel de samenwerking met AR-TUR zeer goed was, hebben we er voor gekozen om AR-TUR bij het vervolgtraject niet verder te betrekken. Rekening houdend met het budget en omdat we, goed op weg geholpen, nu als stad zelf die rol verder konden oppakken. Uiteraard zullen we hulp inroepen als we aanvoelen dat dit nodig is, maar we zien nu met het grote engagement van onderuit dat het loopt. Een goede test is nu het ontharden van de parking. Kunnen de ambassadeurs zelf draagvlak creëren bij mede-Wortelnaren die bezorgd zijn over parkeren?
Wim: We zijn nu 2 jaar verder en we zijn met de stad bezig met evaluatie en hoe we dit gaan verder zetten. Er is van beide kanten heel veel goede wil maar spijtig genoeg is de inzet van budget en personeel eindig.
Dirk: De stad had van bij aanvang aangegeven dat dit voor hen ook een experiment is. Dit soort samenwerkingen en engagementen zijn immers uniek. Maar tijdens de voorbije periode heeft men zijn woord gehouden en werden de eerste realisaties werkelijkheid.
Wat is er vandaag al gerealiseerd, door o.a. de quick wins?
Dirk: We verwijzen hiervoor graag naar onze website, die ook gekoppeld is aan onze Facebookpagina: https://wortel2030.wordpress.com/
We spreken zelf liever niet over quick wins. Elke stap is belangrijk, maar ze moet wel kaderen in het grotere verhaal dat we brengen (met de 3 pijlers, nl. sociaalste, groenste en dorpste dorp). Zo werd het tijdelijk afsluiten van doorgaand verkeer van ons centrale plein ondertussen definitief en loopt er nu een participatietraject voor de heraanleg van het ganse plein, gekoppeld aan de herinrichting van het belangrijkste kruispunt in het dorp door AWV, wat dan op zijn beurt een gevolg is van het project Schoolstraten van de stad. Dit zijn echt de ‘koppelkansen’ waarover men spreekt in de nota van AR-TUR.
Wat staat er nog te gebeuren?
Faye: We zijn nu in de weer om de communicatie en participatie met de groep van Wortel 2030 af te stemmen met de dorpsraad om dubbele communicatie te vermijden. We willen de burgersamenwerking op die manier verduurzamen. Dit zal terugkoppeling met de burger voor nieuwe projecten in Wortel vereenvoudigen. Daarnaast is het nu ook tijd om Wortel 2030 wat los te laten en zelfstandig te laten stappen. Ook in de andere deeldorpen ligt er nog werk op de plank. Het afgelegde traject binnen Wortel 2030 kan een standaard worden voor projecten in andere deeldorpen waar we via burgerparticipatie en met een geïntegreerde aanpak aan de slag willen gaan.
Dirk: Zoals gezegd loopt nu de evaluatie met de stad. Ze geven aan dat ze de intensiteit van de voorbije periode niet meer kunnen garanderen. We zullen dus zoeken naar een andere samenwerkingsvorm. Een onmiddellijk positief gevolg van deze samenwerking is dat we een volgend dorpsmoment samen zullen organiseren. Tijdens zo’n moment nodigen we het ganse dorp uit om kennis te maken met de diverse projecten die er lopen, maar ook voor een gezellig samenzijn (wat ook past in de lijn van ‘het sociaalste dorp’). Dit zal nu doorgaan op vrijdag 30 juni en de items die al zeker aan bod zullen komen zijn de heraanleg van ons centrale plein, de verbouwing van het jeugdhuis en KLJ-lokaal, de definitieve keuzes in verband met de Schoolstraat, de herinrichting van de grote baan, de ruilverkaveling, Tuinstraten…
Zijn er nog andere vermeldenswaardige aspecten?
Faye: Een tip voor AR-TUR is te waken over het hoge intellectuele gehalte van de trajectbegeleiding. Aan de deelnemers werd soms gevraagd mee te gaan in meer abstracte concepten. De doeners bleven daardoor soms wat op hun honger zitten, wat deels wel opgevangen is in werven zoals het Sociaalste Dorp.
Belangrijk is ook om nog meer in te zetten op hoe we iedereen betrekken, ook zij die zich niet willen engageren. In het ideale scenario deden we nog een grote bevraging bij alle Wortelnaren, want we moeten natuurlijk kritisch blijven reflecteren of we bij de niet-geëngageerde Wortelnaren een draagvlak hebben. Is de stem van de ambassadeurs ook de stem van heel Wortel?
Dirk: Voor het dorpste dorp willen we liefst komen tot een beeldkwaliteitsplan voor de bebouwde kom. Met de stad is afgesproken om nog niet zo ver te gaan, omdat zij werken aan een breed nieuw ruimtelijk structuurplan. We moeten dubbel werk vermijden. Wel loopt er nu een traject om te komen tot specifieke Wortelse kernkwaliteiten voor bouwen en verbouwen: wat maakt Wortel zo speciaal, wat is uniek, wat is richtinggevend voor de toekomst? Er zijn al workshops geweest, we hopen nu te komen tot een afgeklopte tekst. Dat is erg spannend, want dat is niet erg evident binnen een fusiegemeente.
We willen ook naar de lokale politieke partijen stappen met ons Wortels verhaal en de projectvoorstellen die ze zouden moeten opnemen in de volgende meerjarenplanning. Dit soort initiatieven zijn ook belangrijk. Niet enkel om te wegen op het beleid, maar ook om de ambassadeurs en verder alle inwoners van Wortel mee te nemen in de uitdagingen die soms wel heel wat tijd kosten om effectief te realiseren. Soms krijgen we wel eens de bemerking dat men niet veel ziet veranderen, maar het zijn nu eenmaal complexe en soms trage processen.
Ann: Het was alleszins zeer aangenaam om eens op deze manier te werk te gaan. Soms zijn participatietrajecten zo passief dat het de moeite niet lijkt. We zijn dus blij dat het gewerkt heeft.
Faye: Daar sluit ik ten volle bij aan!
