Verslag: Excursie Buitenkans - Maashorst, Sint-Oedenrode en Oirschot
VERSLAG - Op donderdag 20 oktober 2022 organiseerde Buitenkans een excursie naar het buitengebied tussen Den Bosch, Uden en Eindhoven. Een groep van ruim veertig inhoudelijk betrokken en geïnteresseerde deelnemers bezocht drie locaties en presentaties met uiteenlopende ruimtelijke uitdagingen. Op het programma stonden de natuurinclusieve streekboerderij Boer In Natuur in Slabroek, het streekpark Land van Kien in Sint-Oedenrode en de gemeente Oirschot die werkt aan een boeiende gebiedsontwikkeling De Kemmer - Eindhovensedijk.
Tekst: Rens van de Plas
Foto's: Pieter de Ruijter
Architectuurnetwerk Buitenkans organiseerde in oktober een bustrip naar bijzondere plekken in het buitengebied van Oost-Brabant. Tussen ’s-Hertogenbosch, Uden en Eindhoven wordt op verschillende manieren aan ons landschap gewerkt. Tijdens de excursie vertelden de initiatiefnemers onder andere over grondgebruik, landbouw en natuur, maar ook over thema’s zoals biobased bouwen.
De eerste stop werd gemaakt bij de natuurinclusieve streekboerderij Boer In Natuur in Slabroek, vlakbij Uden. Wilco de Zeeuw – boer en inmiddels ook een soort boswachter – beet er de spits af door te vertellen over de boerderij die hij runt midden in de natuur. “Wij zijn hier pas vijf jaar geleden gearriveerd en ik vind het nog steeds een hele bijzondere plek”, zegt hij. “Ten eerste omdat we midden in een groot natuurgebied zitten en ten tweede omdat dit een plek is die heel veel historie kent. Het weggetje hier vlakbij is een prehistorische weg en in de buurt is een begraafplaats gevonden van 2000 voor Christus. Dat is voor Nederlandse begrippen ontzettend oud”, vertelt de Zeeuw. “Er worden hier ook nog met grote regelmaat restanten van vroeger in de grond gevonden.”
Pieter Veen is als landschapsarchitect en adviseur betrokken bij Boer In Natuur. “We zijn bezig met een bijzondere manier van voedselproductie. Het is natuurinclusief, circulair en regeneratief. We zijn sterk gericht op het sluiten van de kringloop. We werken veel met de natuur en gebruiken dan ook geen kunstmest, geen veevoer en geen krachtvoer”, legt Veen uit. Binnen de boerderij maken ze ook graag gebruik van meerjarige gewassen zoals bomen, struiken en meerjarige planten. “Daarmee benutten we de kracht van de zon optimaal en het voorkomt dat je elk jaar weer moet ploegen, mesten en zaaien. De oogst en verwerking vraagt daarentegen wel weer extra arbeid.”
Veen neemt de bezoekers mee naar de verschillende velden die de boerderij rijk is. Op een van die velden is een voedselbos van het bedrijf ingericht. “Bij een voedselbos denk je misschien aan een bos waar alles kriskras door elkaar staat, maar wij hebben hier voor rijen gekozen omdat we wat bedrijfsmatiger willen werken en dus tussen de rijen door moeten kunnen. Die rijen bomen en struiken staan wel in gemengd assortiment: er staan hazelaars, allerlei soorten bessenstruiken en verschillende soorten notenbomen”, vertelt Veen.
Vele indrukken rijker stapt de groep weer op de bus naar de volgende locatie: het Land van Kien in Sint-Oedenrode. Broers Rob en Roel Jansen zij de ondernemers achter het streekpark. Rob Jansen geeft na een gezellige lunch een korte presentatie over de bestemming van dit gebied. “Dit gebied was dertig jaar lang een braakliggend terrein. In 2011 kwam er een inschrijvingsmogelijkheid voor horeca en dagrecreatie, waarbij ondernemers door de gemeente werden uitgedaagd om plannen in te dienen. Daar zijn wij uitgekomen. We zijn nu zes jaar open met restaurant de Helden van Kien”, zegt Jansen.
Het landgoed van het streekpark moet binnenkort bol staan van de verschillende functies, zo blijkt uit het praatje van Jansen. Naast een horecapaviljoen met vijvers en roeibootjes, kent het park een kinderboerderij en enkele landbouwpercelen waarop gewassen worden gebouwd. Een hoeve midden in het gebied is zelfs een rijksmonument. Als het aan de broers Jansen ligt, moeten op termijn ook zorg, wonen en overnachten onderdeel gaan uitmaken van de gebiedsontwikkeling. “We hebben daar ideeën over. Rond de hoeve zelf en in het gebied denken we aan concepten zoals boswonen.”
Maar de broers kunnen zo’n ontwikkeling niet met z’n tweeën aanpakken. Daarom is landschapsarchitecte Marianne Verhoeven van Verhoeven | De Ruijter ook betrokken geraakt bij het concept. “We kijken breder naar het gebied. In welke context ligt het? Begin dit jaar zag het rijksmonument eruit als een vervallen boerderij. Daarachter stonden de stallen nog. Het stedelijk gebied van Sint-Oedenrode ligt in de dorpsrand tegen het gebied aan.” Dat biedt zowel kansen als uitdagingen, weet Verhoeven. Er zijn enkele pijlers die belangrijk zijn voor een gebiedstransitie als die van het Land van Kien. “Allereerst moet je werken aan een veerkrachtig systeem”, legt Verhoeven uit. “Bodem en water zijn daarbij steeds meer sturend. Je moet denken vanuit circulaire stromen. Dat komt de bodemkwaliteit ten goede. Daarnaast gaat het ook om het verzorgen van een ontmoetingsfunctie. We onderzoeken hoe het gebied aantrekkelijk gemaakt kan worden om te bezoeken voor de dorpsbewoners zelf en voor anderen”, zegt ze.
Wat Verhoeven en de broers Jansen betreft moet het gebied dan ook op een natuurlijke manier kunnen aanhaken op de rest van het dorp. “We bekijken waar alle routes uit het dorp lopen en hoe we die zo oppakken dat mensen goed het gebied in kunnen lopen”, zegt Verhoeven.
De volgende en laatste stopplaats is Oirschot. Daar werkt de gemeente momenteel ook aan een boeiende gebiedsontwikkeling: die van De Kemmer-Eindhovensedijk. De gemeente Oirschot schreef in aanloop naar die ontwikkeling een ontwerpwedstrijd uit om het nadenken over biobased bouwen te stimuleren. Menno Moen is namens adviesbureau Louter de projectleider voor de gemeente en vertelt uitgebreid over de stand van zaken.
Oirschot heeft ervoor gekozen om een prikkelende en levendige omgeving te willen blijven. “We willen woningbouw die bijdraagt aan de kwaliteiten waarmee Oirschot zich onderscheidt: monumentaal, groen en ondernemend. In juni vorig jaar is het Actieplan woningbouw vastgesteld en toen is het besluit genomen om deze ontwikkeling bij De Kemmer-Eindhovensedijk op te starten. Op de Eindhovensedijk zat een varkenshouderij die door de gemeente met een subsidieregeling is aangekocht, waardoor het gebied deels ontwikkelbaar is geworden”, zegt Moen.
Aan de prijsvraag van de gemeente Oirschot deden drie ontwerpteams mee. Welke ervaringen en kennis heeft de gemeente aan de hand van die prijsvraag opgedaan? “Het heeft de locatie positief gepositioneerd. Een prijsvraag is een instrument waarmee je veel aandacht genereert. We gebruiken de prijsvraag ook om een participatieproces te ondersteunen. De oogst aan ideeën is rijk en de uitwerking op detailniveau is groot. Daardoor krijg je een realistisch beeld van de ontwikkeling die ook haalbaar zou kunnen zijn”, vertelt Moen.
De aanwezigen kijken voorafgaand aan de afsluitende borrel terug op een boeiende dag. “Ik heb veel verschillende gesprekken gehad en ben een stuk wijzer geworden wat de opgaven in het buitengebied betreft. Voor mij is de missie geslaagd”, zegt iemand. Een ander benadrukt vooral de sociale ketens interessant te vinden. En weer een ander geeft aan: “Voor mij is het thema gaan leven.” En dat kunnen de andere aanwezigen in elk geval beamen, in de bus terug naar ’s-Hertogenbosch.
Het volledige verslag vind je hier of via de website van Buitenkans.
