Herbeleef de reis van KaMille, kaartlegger & wereldverbeteraar
Van 7 tot 9 juli 2023 vond in Turnhout het Stadstoerenfestival plaats. De stad Turnhout gaf de opdracht om artistieke projecten uit te werken. Aldus Karen Arijs van de stad Turnhout: “Stadstoeren is een cultureel stadsfestival in het hart van Turnhout, in en rond het Speelkaartenmuseum. Vooraf gingen een aantal projecten van start waar participatie centraal stond: we probeerden mensen die elkaar vooraf niet kennen, op een artistieke manier samen te brengen. Op vrijdagavond 7 juli werd het festival met een reuzenoptocht en een voorstelling van Theater Stap/KAAIMAN afgetrapt. Daarna vonden er een heel weekend workshops, culturele activiteiten en theatervoorstellingen plaats."
Tekst: Sam Rymenants
Foto’s: Kelly Donckers
AR-TUR vroeg het Brusselse kunstenaarscollectief Dear Pigs om samen een project op te zetten voor het driedaagse festival.
"Het werd een gelaagd project waarbij reus KaMille - ontworpen en opgebouwd door Dear Pigs - gedurende een week een langzame tocht doorheen de stad uitvoerde en onderweg als ‘vehikel’ diende voor het faciliteren van gesprekken over ruimtelijke kwaliteit."
AR-TUR vroeg KAAIMAN, theater door én voor én met jongeren, dat ook in de Warande werkt, om gedurende 3 opeenvolgende dagen een gesprek met bewoners en passanten in de stad te openen. KAAIMAN baseerde zich daarvoor op basis van de tekst ‘De wereldverbeteraar’ van Thomas Bernhard en peilde dan naar de dromen voor de stad. KaMille ontmoette achtereenvolgens passanten aan de inkomluifel van de Warande, jonge kinderen en passanten aan het voormalige stadhuis op de Grote Markt en mensen met een beperking in zorgvoorziening Muylenberg.
Hun dromen – op meesterlijk theatrale wijze opgehaald door KAAIMAN – kregen telkens vorm in kartonnen figuren – getekend en geknipt door Dear Pigs – die met behulp van de deelnemers in de drukpers van KaMille gedrukt werden op grote kaarten die vervolgens het kleed vormden van KaMille.
Op de laatste dag van het festival voerden de jonge theatermakers van KAAIMAN de opgehaalde verhalen op in een ontroerende voorstelling, op het plein bij het Speelkaartenmuseum.
Karen Arijs vertelt over de samenwerking met KAAIMAN en Dear Pigs en de geleerde lessen uit het project:
Karen: “Van in het begin was er zeer veel enthousiasme bij alle partners, wat geweldig was om te zien. Het hele project lag in handen van AR-TUR met KAAIMAN en Dear Pigs als uitvoerders, vanuit de stad speelden we een rol in het samenbrengen van partners en andere organisaties. Zo namen Sven van Rock Paper Pencil, een organisatie bezig met creativiteit en ondernemerschap, buurtcoach Irene en coördinator van het Speelkaartenmuseum Elke Grommen deel aan verschillende brainstorms. Heerlijk hoeveel ideeën hier uit gekomen zijn. Bijvoorbeeld ook het enthousiasmeren van mensen zoals de bewoners van Muylenberg die betrokken werden dankzij Irene.”
“Het vinden van groepen om aan een project deel te nemen is héél intensief. En loopt zeker niet altijd zoals je zelf zou hopen en willen. Dan vind je een interessante groep, maar haken die ineens toch om onduidelijke redenen af… Ik heb ook gemerkt dat een verhaal en een voorstel echt supersterk en communicatief héél kort en bondig moet zijn om het aan mensen te kunnen vertellen.”
Wat brengt de toekomst voor dit evenement?
Karen: “Dat zullen we zien. Alleszins heel mooi dat KAAIMAN, Dear Pigs en AR-TUR samen zo’n mooi project hebben gemaakt."
Veerle Van Pelt van de Muylenberg vertelt wat meer over de ervaringen van de deelnemers bij de workshop. Muylenberg is zowel een (tweede) thuis als een werkplek voor volwassenen die bijzondere zorg nodig hebben.
Veerle: “Op donderdagavond kwam AR-TUR, samen met KAAIMAN, de reus KaMille al afzetten op Muylenberg. Een heel aantal van onze bewoners kwamen kijken en verwelkomden KaMille!”
Hoe ging de workshop in zijn werk? Hoeveel deelnemers waren er?
Veerle: “De workshop startte met een korte theatersketch van KAAIMAN, waarbij ze de leuke momenten van de vorige dagen verwerkt hebben. Daarna mochten we zelf aan de slag! Na enkele opwarmers (zoals ‘de klap’ doorgeven), werd er aan de deelnemers gevraagd wat ze graag ‘niet meer’ wilden in de wereld. Deze dingen (‘de regering’, ‘oorlog’, ‘vieze teennagels’, …) werden in de doofput geworpen. Nadien werd er gevraagd naar hun favoriete plek in Turnhout, en waarom. Rond deze antwoorden werden steeds enkele beeldende, creatieve toneeloefeningen gegeven. Vanuit Muylenberg namen er 8 deelnemers deel (en één begeleider).”
Hoe reageerden de mensen op het hele gebeuren? Wat waren de reacties?
Veerle: “De reacties waren uitermate positief. De cliënten waren erg enthousiast. Op het toneel spelen zelf reageerden ze in het begin een beetje terughoudend. Dit was iets wat de meesten niet echt kenden. Maar gaandeweg ontdooiden ze en gingen ze ook op in hun ‘rol’. Het drukken van de ideeën die gesprokkeld werden met KaMille, was ook een succes. Ze mochten zelf verf op de tekeningen doen en ze drukken met de drukpers.
De kers op de taart was de uiteindelijke theatervoorsteling van KAAIMAN die zondag opgevoerd werd als slotmoment van Stadstoeren. Onze cliënten kwamen ook kijken en merkten tijdens dit toneel stukken van hun eigen inbreng tijdens de workshop op. Een hele leuke ervaring!”
Zouden jullie opnieuw meedoen, waarom wel of niet?
Veerle: “Zeker wel! Ook enkele weken nadien waren er nog cliënten die erover spraken, of zeiden hoe leuk ze het gevonden hadden!”
Dear Pigs en KAAIMAN vertellen hieronder zelf hoe ze op een bijzonder gelaagde manier het gesprek over de publieke ruimte actueel en succesvol maakten onder de Turnhoutenaars.
Dear Pigs, hoe gingen jullie eigenlijk te werk?
Dear Pigs: “Dear Pigs wil op een genuanceerde manier interesse wekken bij de mensen. We starten vaak zonder te weten waar het naartoe gaat. Het object of de installatie zelf brengt vaak nieuwe partners of ideeën met zich mee. We willen vooral niet op voorhand al een voorstel doen over wat de bedoeling is, assumpties stellen of dingen plannen. Het object moet een eigen leven beginnen leiden. We trachten samen met de directe gebruikers te achterhalen hoe de stad écht ervaren wordt. Zo creëren we een directe emotionele betrokkenheid bij de fysieke stad in de discussie over de toekomstige stedelijke ontwikkeling. De rol van KaMille is dus niet te onderschatten. De reus is met andere woorden de protagonist van het team en het proces.”
Hoe ervaarde de reus op wieltjes zelf de stad?
KAAIMAN: “De reus heeft zeker heel wat bekijks gehad op onze tocht naar de verschillende logeerplaatsen. Zeker als we politiebegeleiding kregen waardoor de bussen achter ons moesten blijven rijden. Mensen vroegen zich af wat zo'n grote houten machine begeleid door jongeren in witte stofjassen in hun stad kwam doen. Ik denk dat KaMille heel erg heeft genoten van met ons op stap te gaan. Die heeft zich zeker niet verveeld.”
Hoe zag de voorbereiding van het evenement er voor KAAIMAN uit?
KAAIMAN: “De workshops voorbereiden en ideeën verzamelen voor het toonmoment, was nog niet zo makkelijk. Het was inderdaad niet eenvoudig om doelgroepen te vinden. Dus het duurde een tijdje voor we wisten met wie we gingen werken. Mathias en ik hebben wel een aantal keer samen gezeten om na te denken over opdrachten, scènes uit ‘De wereldverbeteraar’ te selecteren en op zoek te gaan naar manieren om input te verkrijgen. We hadden al enkele dagen voor de eerste echte workshop met een doelgroep met onze KAAIMANNEN gewerkt om met hen al bepaalde opdrachten te laten doen en te onderzoeken wat zo'n ideale stad voor hen nu zou zijn. Daarnaast speelden we ook scènes uit ‘De wereldverbeteraar’ en gingen ze ook zelf schrijven of audio opnemen. Met wat we toen allemaal verzameld hebben, hebben we een klein toonmomentje gemaakt dat de intro van de workshop werd zodat we meteen een binnenkopper hadden om te starten.”
Wat was het aandeel van de tekst ‘De wereldverbeteraar’?
KAAIMAN: “Voor ons was het vooral een fijne manier om een soort van bron tekst te hebben waar we op voorhand met onze KAAIMANNEN al een beetje rond hebben kunnen werken.
"Vooral het personage van ‘De wereldverbeteraar’ heeft ons geïnspireerd: een oudere norse man die klaagt over alles wat er mis gaat in de wereld en er een traktaat over schrijft, maar eigenlijk de wereld op die manier helemaal niet verbetert. Maar ja, hoe doe je dat dan wel?”
Dear Pigs: “De tekst van ‘De wereldverbeteraar’ bracht ons bij het idee om de problemen in de stad te laten benoemen en de bewoners te laten ‘mopperen’. De drukpers was er dan om het mopperen (uit) te drukken of veeleer de opportuniteiten te ontdekken en te dromen over hoe het beter kan. Dat gemopper is een vertaling van een directe betrokkenheid die niet mag blijven maar moet leiden tot verbeelding en verandering.
"De workshops werden eerder een tool dan het genereren van resultaten. Er ontstond een soort praktijk.”
Hoe pakten jullie de workshops aan?
KAAIMAN: “De eerste workshopdag was een beetje de vreemde eend in de bijt en veeleer een generale repetitie omdat er geen vaste doelgroep was die dag. We hebben geprobeerd ons toonmomentje aan voorbijgangers te tonen en aan de hand van postkaartjes van hen input te verkrijgen. KAAIMANNEN zijn in de winkelstraat mensen gaan aanspreken en we hebben vooral geleerd hoeveel tijd het drukken van de speelkaarten kostte. Dit was van groot belang naar hoe we de volgende dagen gingen inrichten.”
Dear Pigs: “De interactie was telkens kort. Initieel was het idee misschien om telkens verder te bouwen op de vorige workshop. Dat was uiteindelijk niet het geval. Het geheel van opgedane inzichten is wel verwerkt in de vertoning van KAAIMAN. Het was een bewuste keuze om elke dag met een andere doelgroep te werken. Zo konden we breder gaan en nuances en verschillen opmerken tussen groepen. En voor AR-TUR was dit een experimentele manier om doelgroepen die anders niet bereikt worden tegemoet te komen.”
Waren er gelijkenissen of juist verschillen bij de verschillende doelgroepen in verhalen en reacties?
KAAIMAN: “Op donderdag werkten we met kinderen van een dagopvang en op vrijdag met mensen met een beperking, twee totaal verschillende maar ongelooflijk interessante doelgroepen. Vooral omdat het misschien groepen zijn waar we niet zo vaak aan vragen: 'Wat vinden jullie er van?’ en 'Hoe ziet de ideale stad er in jouw ogen uit?' Bij de kinderen was het heel mooi om te zien wat voor een rijke fantasie zij hierover hebben en zijn we vooral beeldend aan de slag gegaan met tekenen en standbeelden maken.
Bij de mensen met een beperking hebben we eerst gebabbeld omdat het niet voor iedereen even makkelijk was om zich te bewegen, maar zijn we uiteindelijk toch ook op de vloer beland om inwoners van een stad te spelen. De gelijkenissen tussen beide groepen is dat ze het belangrijk vinden dat er mensen zijn in een stad die voor elkaar zorgen en elkaar helpen. Vrienden en familie dichtbij. En natuur! Het liefst zouden we willen dat er een zee bij Turnhout ligt.”
Hoe gingen jullie aan de slag om van getuigenissen en verhalen een vertoning te maken?
KAAIMAN: “Aan het einde van de week hadden we een heleboel input verzameld. We hadden tekeningen, geluidsopnames, kaartjes van voorbijgangers, scènes die we hadden gemaakt of uit ‘De wereldverbeteraar’ kwamen en de gedrukte speelkaarten. Nu kwam het moeilijke moment dat we met al die input ook een samenhangend geheel moesten maken. Mathias en ik hebben bekeken wat volgens ons interessant was om te tonen en schreven iedere scène op aparte blaadjes. We creëerden zo een volgorde waaruit het script ontstaan is. Dat hebben we op één dag met onze jongeren gerepeteerd en gespeeld op het festival.”
Wat werd er dan juist door KAAIMAN gespeeld?
KAAIMAN: “In verschillende theatrale scènes toonden onze KAAIMANNEN letterlijk wat ze die week gedaan hebben vanuit het personage van ‘De wereldverbeteraar’. Zij waren op pad gegaan om de wereld te verbeteren en waren onderweg andere mensen tegen gekomen die hen daarbij geholpen hebben.
"Op het einde nodigden ze het publiek uit om ook naar buiten te gaan en mensen te ontmoeten die ze niet kennen omdat je enkel op die manier de wereld verbetert.”
Wat was het effect van de vertoning, welke reacties kregen jullie, konden de mensen hun verhalen herkennen?
KAAIMAN: “Wat voor ons vooral superfijn was, was dat er een heleboel mensen met een beperking die deelnamen aan onze workshop waren komen kijken. Ze waren zo enthousiast na de workshop omdat ze echt het gevoel hadden dat wij tijd hadden gemaakt om naar hen te luisteren en met hen aan de slag te gaan. Ze vonden het dan ook heel leuk om letterlijk dingen die ze gezegd of gedaan hadden in de voorstelling terug te zien en waren erg trots.”
Dear Pigs: “Dit toont dat theater kan dienen als schakel tussen ons als ontwerper en de stadsbewoners. Wij als ontwerper nemen vaak nog te veel een academische houding aan die ver van de mensen staat. KAAIMAN maakte van het gemopper een positief verhaal in hun vertoningen. Met die vertoningen hebben we een argument om politici te beïnvloeden. Belangrijk hierbij te vermelden is dat we niet een bewustzijn willen genereren bij de bewoners maar bij de overheid en de politiek. Het bewustzijn is er immers al bij de bewoners, elk naar eigen gevoel. Daarom was de combinatie KAAIMAN, Dear Pigs en AR-TUR met de stad Turnhout een goede samenwerking. We hebben dan ook al vaker samengewerkt met artiesten om dit doel te bereiken.”
Wat is de toekomst van KaMille?
Dear Pigs: “De juiste toon moet nog gevonden worden en drie workshops is kort. Het verhaal is niet af en dat is niet erg. Elk project heeft zijn tijd nodig en wij geloven dat het beste nog kan komen. Het idee van een langlopender traject dan Stadstoeren is nog van tel.
"We zoeken nu een rustplaats voor KaMille zodat de reus geen eindresultaat is maar ingezet kan worden als tool."
