Terugblik op de organisatie van de Renaat Braemprijs
De eerste editie
De Renaat Braemprijs is de driejaarlijkse architectuurprijs van de provincie Antwerpen. Via een vakjury, publieksjury en publieksstemming worden kwaliteitsvolle innovatieve woonprojecten bekroond. AR-TUR zette in 2023 en 2024 mee haar schouders onder de organisatie van de eerste editie van de Renaat Braemprijs.
Het begrip ‘nieuwe woonvormen’ is een verzamelterm voor alle manieren waarop men anders kan wonen dan volgens het klassieke woonmodel, bijvoorbeeld door het delen van bepaalde (leef)ruimtes of door een ander (kleinschalig) woningtype.
Deze nieuwe woonvormen dragen bij tot een divers woonaanbod, zoals vastgelegd in de beleidsnota Wonen van de provincie Antwerpen, en bieden een antwoord op urgente maatschappelijke uitdagingen zoals vergrijzing, vereenzaming, betaalbaarheid, klimaatverandering en toename van ruimtebeslag.
De vakjury
In samenspraak met de provincie Antwerpen selecteerden we een vakjury voor deze eerste editie van de Renaat Braemprijs: Ruth Soenen, Glenn Lyppens en Bart Biermans. Belangrijk bij de selectie van de vakjury was om een diverse jury samen te stellen waarin ook de sociale component sterk naar voren kwam. Met Ruth Soenen als antropologe, Glenn Lyppens en Bart Biermans als architecten met elk hun eigen focus (respectievelijk collectief wonen en architecturale kwaliteit), vormden we een sterke vakjury.
De vakjury koos uit alle inzendingen de acht meest waardevolle projecten. Tijdens een plaatsbezoek ging de vakjury in gesprek met de bewoners, de buurt, de ontwerpers en initiatiefnemers om zo een gedragen evaluatie te kunnen opstellen. Uit de acht genomineeerde projecten koos de vakjury één laureaat.
De publieksjury
Via een oproep gingen we op zoek naar een tiental inwoners van de provincie Antwerpen met een hart voor architectuur en interesse in het debat over innovatieve woonvormen. We stelden een diverse groep samen en gingen samen op pad. Op één dag bezochten we alle genomineerde projecten. Dit leverde interessante gesprekken op tijdens de dag, maar ook een bewogen evaluatiegesprek. Samen gingen ze elk vanuit hun expertise of interesse op zoek naar hun ultieme winnaar.
Van 33 naar 8: de genomineerde projecten
Uit de 33 inzendingen koost de vakjury 8 projecten die het meest aan de onderstaande criteria beantwoordden:
- Het mensgericht karakter
Welke sociale rol neemt het project op? Heeft het een verbindend karakter? Wat is de relatie tussen de collectieve en individuele woonervaring? - De architecturale kwaliteit
Hoe overstijgt het project de klassieke woonmodellen? Hoe is het ingebed in de ruimtelijke context? Wat is de relatie tussen de vormgeving van de collectieve en individuele ruimte? - Match met de beleidsnota Wonen van de provincie Antwerpen
Wonen is een basisrecht, dat is ook het vertrekpunt van de beleidsnota Wonen. Via de website van de provincie Antwerpen vind je de vier richtinggevende principes van deze nota. Hoe sluit het project aan op de beleidsnota? - Het verhaal achter het project
Hoe is het initiatief ontstaan? Op welke manier werd een bewonersgroep gevormd? Welke meerwaarde had het proces voor het ontwerp?
DE ACADEMIE - De Spoortuin in Puurs-Sint-Amands, gelegen tussen het kerkplein en een verlaten spoorweg, is een kleinschalig woonproject, bestaande uit drie appartementen met private buitenruimte, een parochiesecretariaat op het gelijkvloers en een deeltuin. Het initiatief ontstond uit een samenwerking tussen de gemeente Puurs-Sint-Amands en de Sint-Pieter-parochie, die hun woonkern wilden versterken zonder het dorps karakter ervan geweld aan te doen. Het ontwerp legt een nieuwe bouwlijn vast voor toekomstige bebouwing en omgevingsaanleg. Het project ontstond in het kader van het masterplan ‘de Tuinen van Puurs-Sint-Amands’, dat PLUSOFFICE eerder al opmaakte. De ontwerpers zochten naar een manier om de dorpskern van Puurs-Sint-Amands verder te verdichten op een voormalig niemandsland. Kernversterking en -verdichting worden vaak als excuus gebruikt om bovenmaatse appartementscomplexen in een dorp neer te zetten. De Spoortuin toont dat kernversterking ook mogelijk is zonder de schaal van het dorp te verliezen.
EKSTERLAAR - In dit stedelijke binnengebied in Deurne werden 33 sociale huurappartementen gerealiseerd rond een groen gemeenschappelijk binnenhof. De woningen zijn ontworpen als doorzonwoningen, met elk een eigen buitenruimte. Op die manier kunnen bewoners zich hun plek toe-eigenen en ontstaat er ook collectieve ruimte voor ontmoetingen. De ontwerpers kozen in dit gebied voor een naar binnen gericht gebouwensemble. Het project omvat 33 appartementen in een bebouwde rand rond een centraal binnenhof. De meeste woningen hebben leefruimten en inkomzones die uitgeven op het groene autovrije hof. De woningen hebben in de mate van het mogelijke individuele toegangen, anonieme traphallen werden vermeden. Alle woningen beschikken over een private buitenruimte in de vorm van ruime terrassen of patio’s.
De kwaliteit van het project - dat rond een open ruimte werd opgetrokken - zit in zijn gepaste inbedding in een dense omgeving met hogere appartementsgebouwen. De schaal van de bebouwing, de herkenbare architectuurtaal en de gebruikte materialen dragen bij tot het pretentieloze en huiselijke karakter van dit woonproject.
FALCONPOORT - Het project Falconpoort in de Antwerpse binnenstad toont aan hoe een klein woonproject een belangrijke rol kan spelen in de heropleving van een stedelijke buurt. Op de grens tussen het stedelijke Falconplein en een intiem binnenhof werden zes ééngezinswoningen en één handelspand georganiseerd binnen een set van bestaande en nieuwe volumes. De huidige bewonersgroep is zeer divers, met een mix van alleenstaanden en jonge gezinnen. Het project is ontstaan uit het grond- en pandenbeleid van AG Vespa, waarbij verkrotte en leegstaande panden worden aangekocht om ze vervolgens te renoveren of te slopen en te vervangen door nieuwbouwwoningen. De drie grondgebonden woningen zijn een pilootproject voor de uitgerolde erfpachtformule: de koper betaalt in eerste instantie enkel voor de constructie, maar niet voor de grond. Na tien jaar kan hij/zij gebruik maken van de aankoopoptie om ook de grond te verwerven. Hierdoor wordt de initiële aankoopsom beter bereikbaar. De ontwerpers maken zich sterk dat woongebouwen een actieve positie kunnen en moeten innemen in het stadsleven, met een rechtstreekse bijdrage aan de sociale cohesie en levendigheid van hun leefomgeving.
KLOOSTERSITE - De beschermde kloostersite in het centrum van Meer werd ontwikkeld tot een multifunctioneel project. Het kwam tot stand door een samenwerking tussen de vzw Klooster Meer en woonmaatschappij De Noorderkempen, met aandacht voor een sociale bewonersmix en gemeenschapsvorming. De nieuwe woningen vormen een rustige achtergrond voor de historische gebouwen en bieden een evenwicht tussen individueel en collectief wonen. De kloostersite werd tot begin jaren 2000 als dorpsschool gebruikt. Nadien werden de klaslokalen gebruikt als repetitieruimte voor verenigingen en werden er feestjes georganiseerd in het voormalige parochiecentrum. Om een duurzame invulling op lange termijn mogelijk te maken, richtte een groep geëngageerde bewoners een open monumentenvereniging op: de vzw Klooster Meer. Vanaf de eerste plannen in 2007 tot het einde van de werken in 2023 en ook nu nog, bij de zoektocht naar erfpachters voor de publieke delen, heeft de vzw de coördinatie van het project op zich genomen. Zij vormde het aanspreekpunt voor de vijf verschillende opdrachtgevers, drie ontwerpers en alle betrokken instanties.
DE PERENPIT - EDWARDSHOF - De voormalige kleuterschool De Perenpit in Mortsel werd in 2022 omgevormd tot het Edwardshof en omvat 22 woonunits. De private ontwikkelaar, ontwerpers en de stad Mortsel doorliepen samen een informatie- en participatietraject voor dit verdichtingsproject. Perenpit-Edwardshof biedt een scala aan woonvormen en zet in op zowel de groene (tussen)ruimte als de schaal van de omgeving. De drie gemeenschappelijke ruimten en tuin moeten de bewoners dichter bij elkaar brengen.
De herontwikkeling van dit stukje stad balanceert tussen het huiselijke en het publieke dankzij een publieke buitenruimte aan de zonnige zuidkant van de site, over de volledige diepte van het bouwblok, als doorsteek. Een ruimte voor de buurt, begrensd door het woongebouw en een keurig afgewerkte tuinmuur. De nissen in de muur bieden plaats voor bankjes of plantvakken. De gebouwen staan op een kleine plint. Woningen en appartementen hebben zicht op het parkje. Aan de Van Peborghlei staat een tweede gebouwtje met negen wooneenheden, dat voor vormelijke diversiteit zorgt. Aan de binnenzijde van de L-vormige bebouwing ligt een grote collectieve tuin.
DE SPOORTUIN - De Spoortuin in Puurs-Sint-Amands, gelegen tussen het kerkplein en een verlaten spoorweg, is een kleinschalig woonproject, bestaande uit drie appartementen met private buitenruimte, een parochiesecretariaat op het gelijkvloers en een deeltuin. Het initiatief ontstond uit een samenwerking tussen de gemeente Puurs-Sint-Amands en de Sint-Pieter-parochie, die hun woonkern wilden versterken zonder het dorps karakter ervan geweld aan te doen. Het ontwerp legt een nieuwe bouwlijn vast voor toekomstige bebouwing en omgevingsaanleg.
Het project ontstond in het kader van het masterplan ‘de Tuinen van Puurs-Sint-Amands’, dat PLUSOFFICE eerder al opmaakte. De ontwerpers zochten naar een manier om de dorpskern van Puurs-Sint-Amands verder te verdichten op een voormalig niemandsland. Kernversterking en -verdichting worden vaak als excuus gebruikt om bovenmaatse appartementscomplexen in een dorp neer te zetten. De Spoortuin toont dat kernversterking ook mogelijk is zonder de schaal van het dorp te verliezen.
'T GETOUW - ’t Getouw in Westmalle is een kleinschalig samenwoonproject, met negen woonunits voor maximaal elf bewoners en alle basisvoorzieningen op wandelafstand. Met de private wintertuinterrassen en een ruime gemeenschappelijke unit creëert ‘t Getouw een warme en inclusieve omgeving. Het project komt tegemoet aan de wens van ouderen om hun privéleven te behouden én tegelijk gezelschap te hebben, binnen de grenzen die ze zelf vastleggen.
Gerd Van Zundert en Kristl Bakermans van AID architecten namen hier zelf het opdrachtgeverschap op. Aandacht voor het binnenkomen, een binnen-buitensfeer in combinatie met warme materialen en zorgvuldig vormgegeven ‘dagelijkse momenten van wonen’ zijn voor hen belangrijk. Abbeyfield, een vzw die compact en comfortabel samenwonen voor senioren faciliteert, bracht de bewonersgroep samen. De filosofie van de vzw gaat ervan uit dat ouderen zo lang mogelijk hun onafhankelijkheid willen behouden.
TRIPELHUIS - Het Tripelhuis in Deurne biedt ruimte aan drie gezinnen in één groot huis, dat bestaat uit een grondgebonden gezinswoning en twee compacte appartementen. Het project omvat een interessante puzzel van verspringende verdiepingen met diverse woontypes en gemeenschappelijke ruimten. De architectuur sluit aan bij de omgeving, met een subtiele verwijzing naar art-deco en een focus op verbinding en interactie tussen de bewoners. Eén van de opdrachtgevers woont nu in de grondgebonden gezinswoning aan de tuin. Twee compacte appartementen met elk een eigen grondgebonden entree en een dakterras bieden ruimte aan twee andere gezinnen. Het dense programma maakt een ruimtelijke puzzel van verspringende verdiepingen met een duplexappartement, een brede rijwoning met vide, een bijzonder trappenhuis en dakterrassen. De ruime doorgang naar de achtertuin werkt als een uitgestelde entree, een kwaliteitsvol alternatief voor de typische anonieme inkom. Daardoor hebben alle bewoners toegang tot de tuin, terwijl ook passanten een glimp naar het binnengebied opvangen. Achteraan de tuin bevindt zich nog een paviljoen als bonus: een te delen klushok, clubhuis, repetitieruimte voor overjaarse rockers of feestzaaltje.
De winnaars
Op 23 mei was het dan zo ver: de drie laureaten van deze eerste editie van de Renaat Braemprijs werden bekend gemaakt tijdens de feestelijke prijsuitreiking in het provinciehuis in Antwerpen. Het project Eksterlaar van Ontwerpatelier Peter Jannes wist de vakjury te overtuigen. De publieksjury koos voor De Academie van B-architecten in Turnhout en de Kloostersite in Meer van das architecten, Team van Meer! en aNNo architecten ging aan de haal met de prijs van de online publieksstemming.
Met de Renaat Braemprijs hopen we te inspireren over wat wonen kan zijn in de toekomst. We zoeken zo naar antwoorden op complexe maatschappelijke vraagstukken zoals vergrijzing, vereenzaming, betaalbaarheid, klimaatverandering en toename van ruimtebeslag. Het vraagt een andere blik op wonen en hoe we wonen vormgeven. Met deze prijs wil de provincie Antwerpen in kaart brengen welke goede initiatieven er al zijn en tonen wat er in de toekomst nog meer mogelijk kan zijn. Daar hebben we met AR-TUR graag mee onze schouders onder gezet.
De brochure
We ontwikkelden samen met het ontwerpbureau DIFT een brochure in die mooie huisstijl die het volledige verhaal vertelt over deze eerste editie van de Renaat Braemprijs. Koen Raeymaekers kroop in zijn pen en schreef het volledige verhaal in al zijn nuances neer.
We belichten hoe de vakjury uit alle inzendingen acht projecten selecteerde en zetten de genomineerde projecten in de kijker. Je volgt zowel de vak- als publieksjury tijdens hun zoektocht naar de winnaar, een fascinerend traject waarin ze elk vanuit hun eigen expertise het debat aangingen. We sluiten af met een blik op de toekomst: welke uitdagingen liggen er op het gebied van wonen en welke rol speelt het nieuwe wonen?
Lees de digitale brochure hier.
Heb je liever een gedrukt exemplaar, dan kan je dit hier bestellen.
Dit was de Renaat Braemprijs: de video!
Samen met Sander Verheyen van REPLAY-avm ontwikkelden we een video die de Renaat Braemprijs in beeld brengt. We tonen de 8 genomineerde projecten. Tevens komen de organisatie, de publieks- en vakjury alsook de bewoners aan het woord. Ontdek waarom de provincie Antwerpen de prijs organiseert en op welke manier. Luister naar waarom de projecten de winnaar moeten zijn volgens de bewoners en laat je meenemen doorheen het traject van de vak - en publieksjury. Ook hier kijken we als afsluiter naar de toekomst! Het stemt ons alvast hoopvol voor de volgende editie!
