Kempenlab op volle toeren in wijken en dorpen - AR-TUR jaarverslag 2021

Kempenlab Wijkmotor

In het kader van het Kempenlab Wijkrenovatie experimenteerde AR-TUR in 2021 met de uitwerking van de Wijkmotor in de wijk Egelsvennen in Mol . De Provincie Antwerpen ondersteunt dit traject met een projectsubsidie Kwaliteitsvol Wonen. We organiseerden een structureel overleg met de projectpartners, waaronder de Molse Bouwmaatschappij, de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen, het Agentschap Onroerend Erfgoed, KU Leuven, Kamp C, Gemeente Mol, Provincie Antwerpen en Stuifzand.

Wijkmotor Egelsvennen heeft als doel om van Egelsvennen opnieuw ‘Mooiste wijk van België’ te maken, zoals de wijk in 1973 benoemd werd. De Wijkmotor pleit voor een integrale aanpak van de verduurzaming van (sociale) woonwijken waarin álle stakeholders en eigenaars samenwerken en op zoek gaan naar win-win-oplossingen. De woningen en de open ruimte van Egelsvennen zijn 50 jaar geleden als één geheel ontworpen. Het renoveren en verduurzamen van deze sociale woonwijk met erfgoedwaarde is meer dan alleen een technische opgave. Om de wijkrenovatie op een brede manier te benaderen, gaat AR-TUR in gesprek met allerlei betrokken actoren waaronder ook de inwoners van Egelsvennen.

De Wijkmotor is een traject dat stap per stap verloopt. Een eerste stap bestaat uit het aanwakkeren van de wijktrots bij de bewoners en het beter leren kennen van de wijk. In april 2021 plaatste Stuifzand in samenwerking met AR-TUR daarom een oproep naar alle inwoners van Egelsvennen voor het verzamelen van archiefmateriaal van de wijk.

Op donderdag 17 juni werden alle bewoners van de wijk (zowel huurders als eigenaars) uitgenodigd voor een infomarkt die we organiseerden in open lucht. Op het grasveld voor huisnummer 51 konden de bezoekers kennismaken met de aanpak van het renovatietraject. Ze vertelden over hun ideeën voor de inrichting van de wijk, over verhalen van vroeger en kregen uitleg over de renovatie van een proefwoning in de wijk.

Op zondag 12 september kon je Egelsvennen ook bezoeken tijdens Open Monumentendag. Projectpartner Stuifzand werkte een programma uit voor jong en oud waarmee je de parkwijk en het project Wijkmotor op verschillende manieren kon leren kennen via een expo over 150 jaar Sociaal Wonen van VMSW, een kaart van Egelsvennen met weetjes over de architectuur en verhalen van de inwoners, een fotozoektocht met details en opvallende plekjes van de wijk en een inkijk in woning nummer 51 die zal ingezet worden als proefwoning voor de renovatie-aanpak.

Ook na Open Monumentendag kan Egelsvennen nog ontdekt worden via een infobrochure, wandelkaart, kleurplaten, fotozoektocht en erfgoedapp. Er kwamen op 12 september ongeveer 200 mensen langs, zowel wijkbewoners, architecten, inwoners uit de streek als mensen van buitenaf.

Op vrijdag 8 oktober trokken we met de leden van de stuurgroep, aangevuld met enkele experten en geïnteresseerden, op uitstap naar Groningen. Daar bezochten we de naoorlogse stempelwijk Selwerd en bloemkoolwijk Beijum. AR-TUR organiseerde deze uitstap om te leren van de Nederlandse collectieve wijkrenovaties in het kader van de wijkvernieuwing in Egelsvennen. In Selwerd maakten we onder andere kennis met het Wijkbedrijf: een plek waar bewoners terecht kunnen om zichzelf, elkaar en de wijk vooruit te helpen. Het is een inspirerend voorbeeld van hoe in de wijk integraal met de mensen wordt gewerkt. We sloten de dag af met een plenair gesprek met onder andere verschillende sleutelactoren in de Groningse wijkvernieuwingsprogramma’s.

Eind 2021 / begin 2022 stuurt Gemeente Mol in samenwerking met Team Vlaams Bouwmeester en VMSW een Oproep Aan Geïnteresseerden uit waarbij ze op zoek gaan naar een ontwerpteam voor de opmaak van een masterplan voor Egelsvennen. In de loop van 2022 plannen we parallel aan het ontwerp van een masterplan voor de wijk drie werksessies in om het verdere verloop van het traject uit te werken.

Kempenlab Dorpse Architectuur

2021 startte AR-TUR met een online studiedag die kadert in het Kempenlab Dorpse Architectuur. In dit Kempenlab trachten we te ontrafelen wat kwalitatieve dorpsarchitectuur is en op welke manier ze tot stand kan komen. Samen met meerdere partners werkte AR-TUR aan een Toolbox Dorpse Architectuur waarin een scala aan voorbeelden van projectverhalen, woontypologieën en tactieken wordt belicht. Donderdag 21 januari kon je via een livestream de Dag van de Dorpse Architectuur volgen waar AR-TUR in samenwerking met de KU Leuven inzoomde op voorbeeldprojecten, hoe deze tot stand kwamen en op de actoren die aan de basis liggen van kwalitatieve architectuur in dorpen. Via een goedgevuld programma bracht de online studienamiddag verschillende sprekers uit het veld samen. Zowel ontwerpers, opdrachtgevers, lokale en bovenlokale besturen, als juridische experten kwamen daarbij aan bod. Ze namen onder leiding van architectuurcriticus Koen Van Synghel zowel digitaal als live deel aan het gesprek.

Op zondag 27 juni nodigde Het Kempenoffensief, in samenwerking met AR-TUR, de Vlaams Bouwmeester uit om te praten over zijn ambitienota. Journaliste Tine Hens sprak met Erik Wieërs over de toekomst van wonen in de Kempen. Onze verspreide manier van wonen brengt heel wat uitdagingen met zich mee en zet de open ruimte onder druk. Sus Van de Leest van cohousingproject Buren van Bink, Hugo Meeus van de Turnhoutse stedelijke dienst Ruimtelijke Ordening en Edith Wouters van AR-TUR sloten mee aan. De activiteit kaderde in het Festival Turnhoutse Torens van de Warande en was een samenwerking tussen Bibliotheek Turnhout, Avansa Kempen, beweging.net en AR-TUR. Het gesprek, dat in open lucht plaatsvond in het Begijnhof van Turnhout, borduurde verder op een podcast over Het Nieuwe Wonen in de podcastreeks Het Kempenoffensief, waar Edith Wouters en Evelien Pieters van AR-TUR te gast waren.

Bij elke podcast biedt Het Kempenoffensief via de Sprekersbox een of meer sprekers aan die je in de Kempen kan boeken. Ook AR-TUR biedt in het voorjaar van 2022 een lezing voor een breed publiek aan die hoort bij de eerste aflevering over wonen in de toekomst.

In aanloop naar de presentatie van de Toolbox Dorpse Architectuur kon je op zondag 17 oktober tijdens de Dag van de Architectuur ook enkele projecten uit de Toolbox ontdekken. Zeven bijzondere dorpse projecten die gepubliceerd werden in ons nieuwe boek stelden die dag hun deuren open. Je kreeg daarbij een eerste preview van het nieuwe boek dat een week later werd voorgesteld.

In het najaar verscheen Momentum, het Tijdschrift voor Erfgoed en Maatschappij, waarin telkens een ander urgent maatschappelijk thema naar voren wordt geschoven. Zo voert het eerste nummer een pleidooi voor collectiever wonen als antwoord op de grote ruimtelijke vraagstukken op vlak van klimaat, samenleven, vergrijzing, ecologie en circulariteit. AR-TUR leverde een bijdrage aan dit eerste nummer. Vijf recente projecten uit de Toolbox Dorpse Architectuur tonen hoe erfgoed kan inspireren tot collectief wonen en een hedendaags hoofdstuk kan toevoegen aan de figuur van het dorp.

Op vrijdag 22 oktober presenteerden we onze Toolbox Dorpse Architectuur. We toonden het boek met reizende expo in het Ontmoetingscentrum van Kasterlee en gingen in gesprek met verschillende actoren. Zowel lokale als bovenlokale organisaties en besturen, een reeks ontwerpers en studenten, enkele projectontwikkelaars en erfgoedconsulenten waren aanwezig voor het resultaat van het traject van de voorbije twee jaar. Op het einde van de namiddag mocht Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs het eerste exemplaar van het boek officieel in ontvangst nemen.

Het doel van de Toolbox is om een leidraad te vormen en handvaten aan te bieden om het gesprek over goede dorpse architectuur aan te wakkeren. De verkoop van het boek loopt intussen vlot en bij de start van 2022 trekt de reizende expo verder rond in de Kempen en de rest van Vlaanderen. Vanaf januari 2022 kunnen lokale besturen de nomadische leer- en werkplek inclusief werksessie reserveren.

De Toolbox Dorpse Architectuur is een project op initiatief van AR-TUR in samenwerking met het departement Architectuur van de KU Leuven. Het project wordt ondersteund door de Vlaamse Overheid, gemeente Malle, gemeente Olen, de partners van AR-TUR en cofinanciering uit Platteland Plus, bestaande uit middelen van Vlaanderen en Provincie Antwerpen.

Kempenlab Zorgzame Mobiliteit

In 2021 werkte AR-TUR verder aan het in 2020 opgestarte Kempenlab Zorgzame Mobiliteit. De spelmethodiek, die de UHasselt ontwikkelde met studenten van de faculteit Architectuur en Kunst, vertaalden we naar de gemeente Nijlen als casuslocatie voor dit Kempenlab. We onderzoeken hoe deze spelaanpak kan bijdragen aan een mental shift en aan een meer inclusieve en duurzame mobiliteit in slecht ontsloten regio’s.

Begin september ging AR-TUR samen met UHasselt en Gemeente Nijlen van start met de eerste mini-game om duurzame mobiliteit te stimuleren. Lokale ondernemers uit Nijlen werden bevraagd over het winkelen van morgen. De bedoeling is om de lokale ondernemers uit te dagen om individueel autoverkeer te verminderen en tegelijk de levenskwaliteit van mensen met diverse noden te verbeteren. Aan de hand van verschillende persona’s in het spel proberen we de ondernemer op een andere manier te laten kijken naar mobiliteit. De geïnterviewde ondernemers gaan op hun beurt andere lokale ondernemers interviewen zodat het spel via een estafette-aanpak een groot aantal mensen bereikt.

In 2022 zullen de geformuleerde toekomstscenario’s worden getest op locatie. De proefopstelling die de gemeente Nijlen opzet in Bevel biedt een kans om de lokale ondernemers uit te dagen om mee te denken over en te experimenteren met het winkelen van straks.

Het project wordt ondersteund met een projectsubsidie van het Vlaams Departement Mobiliteit en Openbare Werken.

Het gebruik van een spelmethodiek voor het bereiken van een mental shift paste AR-TUR ook toe in het project How to start a movement van kunstenaar Merel Smitt. Dit coronaproof brievenproject laat inwoners op een andere manier naar hun dorp of stad kijken. Samen met Merel Smitt en Storm op Komst organiseerde AR-TUR een editie in maart verspreid over de Kempen en een editie tijdens de zomer in de stad Turnhout tijdens het stadsfestival. Turnhoutse gezinnen konden zich inschrijven om over een periode van enkele weken een aantal brieven te ontvangen. Aan de hand van deze brieven met instructies en opdrachten onderzoeken de gezinnen de dynamiek van de plek waar ze wonen. Op het einde van de rit volgde een slotmoment waarop alle deelnemers (digitaal) samenkwamen. Tijdens deze (online) workshop deelden de deelnemende gezinnen hun ervaringen van de voorbije periode.

Dit project kwam tot stand mede dankzij het herstelfonds voor de vrijetijdssector van Stad Turnhout. Hiermee ondersteunt het stadsbestuur Turnhoutse verenigingen en organisaties financieel om in coronatijden een nieuwe dynamiek te creëren in de stad. Tijdens de zomereditie was het project deel van het Turnhouts zomerfestival Stadstoeren.

Andere activiteiten

• Samen met de Nederlandse architectuurorganisaties uit het Vlaams-Nederlandse netwerk Buitenkans organiseerden we een lezingenreeks over de ruimtelijke uitdagingen in het buitengebied.
• In het kader van het project Wiki Women Design van VAi organiseerden we samen met de Kempense erfgoedcellen, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en cultuurhuis de Warande een schrijfdag op 21 juni 2021 waarin we vrouwelijke ontwerpers uit de Kempen in de bekendheid willen brengen.
• We werkten samen met DIFT aan een nieuwe huisstijl.
• We ondersteunden meerdere organisaties en lokale besturen met adviezen, zowel mondeling en schriftelijk als in werksessies. Zo namen we deel aan een stakeholdersoverleg voor het masterplan voor de Parkwijk in Turnhout en maken we deel uit van een stuurgroep op vraag van de Dienst Wonen van de Provincie Antwerpen.
• We ondersteunden opdrachtgevers bij de selectie van ontwerpteams zoals Cipal nv voor hun nieuwe kantoren en gemeente Olen voor hun nieuw administratief centrum in de kerk van Olen.
• We verspreidden kennis en inzichten uit Kempenlabs via lezingen, zoals op het Herrenhausen Symposium over Re-using churches.
  
• We namen deel aan meerdere evaluatiemomenten van studenten aan de KU Leuven voor diverse ontwerpstudio’s (onder meer van Ward Verbakel en Sven Sterken).
• En last but nog least ging een groot deel van onze tijd dit jaar naar een intensief traject in het kader van de voorbereiding van ons meerjarenbeleidsplan en bijhorende aanvraag voor werkingssubidies voor de periode 2023-2027.