AR-TUR jaarverslag 2022

Kempenlab Wijkrenovatie

In het Kempenlab Wijkrenovatie werkten we afgelopen jaar verder met de projectpartners aan de uitwerking en implementatie van de Wijkmotor in de wijk Egelsvennen in Mol. De Wijkmotor pleit voor een integrale aanpak van de verduurzaming van (sociale) woonwijken waarin álle stakeholders en eigenaars samenwerken en op zoek gaan naar win-win-oplossingen. We vormden een enthousiast wijkcollectief en gingen in 2022 aan de slag in drie werksessies.

Naast het wijkcollectief staat ook een ontwerpteam voor de opmaak van een integraal masterplan voor de wijk. De zoektocht naar een geschikt ontwerpteam gebeurde via een Oproep Aan Geïnteresseerden van het Team Vlaams Bouwmeester. De Gemeente Mol selecteerde in samenwerking met de VMSW en de Molse Bouwmaatschappij en met ondersteuning van het Team Vlaams Bouwmeester het multidisciplinair ontwerpteam Studio Thomas Willemse + Endeavour. Studio Thomas Willemse werkt aan de globale visie van de wijk, Endeavour zorgt voor de sociaal-ruimtelijke procesbegeleiding. Het team wordt verder ondersteund door Kalk architecten, Atelier Horizon, Oriëntes en Domus Mundi voor respectievelijk erfgoedzaken, specifieke landschapsexpertise, financiële doorrekening van scenario’s en advies met betrekking tot renovatiemodellen. De jury koos voor het ontwerpteam vanwege hun duidelijke analyse die in concrete stappen kan vertaald worden. Dit team wil samen met de bewoners op zoek gaan naar (de oorzaken van) de vele uitdagingen en dit vertalen in een heldere visie.

Parallel aan de zoektocht naar een geschikt ontwerpteam, planden we drie thematische werksessies om de wijkmotor en het –collectief te voeden. AR-TUR werkte voor deze werksessies samen met Annick Vanhove van Contutti voor begeleiding van de samenwerking tussen alle betrokkenen. Op woensdag 30 maart vond onze eerste werksessie plaats met alle stakeholders, private eigenaars uit Egelsvennen en een aantal experten. We werkten rond gezamenlijke kennisopbouw over de wijk(renovatie) en doelden op het creëren van engagement om concrete stappen te kunnen zetten. Na een uiteenzetting over de uitdagingen en mogelijkheden binnen de wijk, verdiepte de groep zich in twee gesprekstafels met als thema’s ontzorging van private eigenaars en samenleven en financiering van wijkprojecten.

Op dinsdag 14 juni hielden we een tweede werksessie, gekoppeld aan een bezoek aan de afgewerkte modelwoning. Het doel van deze werksessie: inventarisatie van concrete projecten waarrond er collectief kan gewerkt worden in de wijk, een gezamenlijk beeld vormen van kansen waarop kan ingezet worden op de (middel)lange termijn en het in kaart brengen van de rollen binnen het wijkcollectief. Naast vele ideeën, inzichten en een lijst van acties en rollen, borrelden ook nieuwe vragen op om te onderzoeken.

Woensdag 14 september organiseerde AR-TUR de derde en (voorlopig) laatste werksessie. Tijdens deze werksessie werd er kennis gemaakt met zowel het samengestelde ontwerpteam Studio Thomas Willemse en Endeavour voor het masterplan van de wijk als met De Architectengroep die werd aangesteld door de Molse Bouwmaatschappij voor de renovatie van de huurwoningen. Het wijkcollectief kreeg concreter vorm en engagementen werden geformuleerd als doorstart van de Wijkmotor nu ARTUR de fakkel overdraagt. We geven met AR-TUR het stokje van de wijkregie door aan de masterplanners maar blijven het traject opvolgen vanuit een helikopter-setting. Het masterplan wordt de handleiding voor de Wijkmotor en het wijkcollectief blijft de holistische aanpak van de wijk bewaken waarbij blijvend gezocht wordt naar koppelkansen.

27 september werd de modelwoning in Egelsvennen officieel geopend. Het is het resultaat van een proefrenovatie waarbij het evenwicht werd bewaard tussen enerzijds de energetische en circulaire renovatie en anderzijds de erfgoedwaarde. De proefwoning werd gerealiseerd als casestudie in het kader van het doctoraat van Els Van de moortel van de KU Leuven. De geleerde lessen van deze proefrenovatie worden meegenomen naar de toekomstige renovaties en de opmaak van het masterplan voor de wijk. In het magazine Woonwoord van de VMSW lees je het interview dat o.a. Edith Wouters van AR-TUR en Erik Schoofs van de Molse Bouwmaatschappij gaven tijdens de opening van de modelwoning over de aanpak van de renovatie van de wijk.

Kempenlab Dorpse Architectuur

Het afgelopen jaar kregen we veel lof en erkenning voor onze Toolbox Dorpse Architectuur die in het najaar van 2021 uitkwam in het kader van ons Kempenlab Dorpse architectuur. In 2022 breidden we het boek en de expo uit met de Dialoogtool Dorpse Architectuur. Dit kaartspel wordt ingezet om de gesprekken over dorpse architectuurkwaliteit te vergemakkelijken.

Met de dialoogtool, het boek, de reizende expo en invulposters, trokken we on tour in de Kempen en daarbuiten. Met de Toolbox-on-Tour boden we een presentatie en werksessie aan, al dan niet aangevuld met een tentoonstelling die enkele voorbeeldprojecten toelicht en de dorpse figuren en tactieken tastbaar maakt. We hielden halt in verschillende dorpen doorheen Vlaanderen om overheden, projectontwikkelaars, ontwerpers, grondeigenaars, adviesraden en geïnteresseerde bewoners uit te dagen het gesprek over kwalitatieve dorpsarchitectuur aan te gaan en de aangereikte woordenschat in praktijk te toetsen. We hebben daarbij veel kennis en ervaring opgedaan over hoe de Toolbox toe te passen.

Projectsites uit het dorp werden in verschillende groepen besproken en de dialoogtool werd ingezet om de (on)bestaande kwaliteiten te benoemen en bespreken. Dit gebeurde telkens in drie fasen:

• Het benoemen van de krachtlijnen en mogelijke randvoorwaarden van de site
• Een conceptfase met mogelijke scenario’s aan de hand van figuren en tactieken voor het toekomstige project op de site.
• Een verdiepingsfase

Op het einde van de werksessie werden de bevindingen gedeeld met de hele groep.

Ons netwerkmoment op de kloostersite van Meer koppelden we aan een dorpsverkenning in Meer, met een wandeling, een lezing door Jeffrey Bolhuis van Free Market alsook een presentatie en werksessie van de Toolbox Dorpse Architectuur. Tijdens de werksessie werkten we o.a. op een projectsite die we eerder die dag bezochten tijdens de dorpswandeling. Hoewel we in 2023 nog wat verder toeren met de Toolbox-on-Tour – met eerstvolgende haltes in Beernem en Waasmunster – ontwikkelen we ook een DIY-pakket om zelf aan de slag te gaan.

De Toolbox Dorpse Architectuur is een project op initiatief van AR-TUR in samenwerking met het departement Architectuur van de KU Leuven. Het project werd ondersteund door de Vlaamse Overheid, gemeente Malle, gemeente Olen, de partners van AR-TUR en cofinanciering uit Platteland Plus, bestaande uit middelen van Vlaanderen en Provincie Antwerpen.

Kempenlab Zorgzame Mobiliteit

Voor ons Kempenlab Zorgzame Mobiliteit zagen we koppelkansen met het project Zorgzame Buurt Bevel. Dit project werd ingediend in het kader van de projectoproep Zorgzame Buurten van Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke door tien verschillende partners die actief zijn in Bevel: Gemeente Nijlen, Woonzorgcentrum Heilig Hart Nijlen, Woonzorgcentrum Sint-Jozef Kessel, Lokaal Dienstencentrum De Geburen, Seniorenraad Nijlen, Okra Nijlen, Samana Bevel, Ferm Bevel, Logo Mechelen en Eerstelijnszone Pallieterland. Het project beoogt het verbeteren van de kwaliteit van wonen en leven van inwoners van Bevel en richt zich daarbij op drie thema’s: respect & sociale inclusie, zorg & gezondheid en mobiliteit. Het is voor dat laatste thema dat wij een opportuniteit zagen voor samenwerking. Bevel werd – als rurale regio en tevens deelgemeente van de gemeente Nijlen – onze casestudie voor het inzetten en uittesten van de spelmethodiek om mobiliteit duurzamer en zorgzamer te maken.

Er volgden verschillende co-creatiesessies waarin we de krachten bundelden en samen aan de slag gingen. Verscheidene externen sloten zich nu en dan aan om het traject te voeden zoals mobiliteitsdeskundige Kris Peeters, An Martens die als coach voor tien Zorgzame Buurten-projecten uit de regio Antwerpen de gelijkaardige initiatieven aan elkaar linkt in functie van kennisuitwisseling, de Nijlense schepen voor Financiën, Mobiliteit en Buurtwerking Victor De Groof, Mieke Van Peteghem die zich engageert als vrijwilligster bij Grootouders voor het klimaat en Saskia Benus die als bezielster van de Emiliushoeve in Bevel inspirerende projecten opbouwt.

Het werd snel duidelijk dat er al heel wat initiatieven bestaan in en rondom Bevel maar dat de communicatie en/of bekendheid naar de inwoners toe niet altijd optimaal is en er ook meer onderlinge samenwerkingen mogelijk zijn.

Tijdens de eerste co-creatiesessie op 15 februari speelden we – na een kennismaking met alle partners en een presentatie van beide projecten – opnieuw de eerste mini-game die we eerder ook al in het najaar van 2021 met Nijlense ondernemers uittestten. Om de resultaten verder uit te breiden en om een beter zicht te krijgen op casuslocatie Bevel, speelden we het spel een tweede keer waarbij de partners van Zorgzame Buurt Bevel bevraagd werden in het kader van hun (zorg)ondernemerschap. Het doel van de game: de lokale (zorg)ondernemers uitdagen om individueel autoverkeer te verminderen en tegelijk de levenskwaliteit van mensen met diverse noden te verbeteren.

Op 2 mei vond de tweede co-creatiesessie plaats waarin we de tweede mini-game voorbereidden. De groep werd in twee verdeeld om elk te brainstormen over een andere proefopstelling: zorgzame mobiliteit van personen en zorgzame mobiliteit van producten. Deze ideeën werden verder uitgewerkt tijdens de derde en vierde co-creatiesessie op 9 juni en 25 augustus. We onderzochten enerzijds het idee van een liftplek in Bevel op vlak van haalbaarheid en uitvoering en toetsten anderzijds het inzetten van een bak-, duo- en/of rolstoelfiets af voor het vervoer van zowel producten als mindermobiele personen.

Op 21 september – tijdens de Week van de Mobiliteit – vond ons publieksmoment plaats voor het uittesten van de proefopstellingen. Voor deze derde mini-game werden alle Bevelaars uitgenodigd om kennis te maken met zowel onze twee proefopstellingen als met het project Veldvolk. Bevel rijdt samen is de eerste proefopstelling die drie liftplekken in Bevel voorziet om naar Nijlen te reizen. Ook in Nijlen is er een liftplek om terug naar Bevel te keren. Lifters maken zich kenbaar door het dragen van een winkeltas met het herkenbare logo. Bevel fietst samen is de tweede proefopstelling waarbij een duo- en rolstoelfiets kunnen uitgeleend worden vanuit de parochiezaal van Bevel. Behalve onze twee proefopstellingen zal vanaf januari 2023 ook het project Veldvolk starten: de nieuwe korte keten biowinkel en sociaal project in Bevel waar Saskia Benus haar schouders onder zette. Als uitbreiding van de winkel, bieden zij een wekelijkse levering van huisgemaakte soep aan die zal worden rondgebracht met de bakfiets. In de nabije toekomst wordt ook een boodschappendienst ingeschakeld voor minder mobiele personen. Zo worden producten met de bakfiets meteen aan de voordeur geleverd.

Met deze scenario’s streven we naar een meer duurzame en zorgzame mobiliteit om tegemoet te komen aan de mobiliteitsarmoede in een rurale context zoals Bevel. In het Kempenlab Zorgzame mobiliteit onderzocht AR-TUR in samenwerking met UHasselt, Gemeente Nijlen en Zorgzame Buurt Bevel hoe spelmethodieken deze duurzame en zorgzame mobiliteit kunnen stimuleren door bewoners te betrekken. Het traject resulteerde in enkele concrete uitwerkingen die we in twee filmpjes vastlegden om de dialoog over Zorgzame mobiliteit te kunnen voortzetten. We zijn erg benieuwd of de initiatieven een meer permanente vorm zullen krijgen. We vertrouwen erop dat de aangereikte methodieken de betrokken partners voldoende wapenen om enthousiast door te gaan.

Parallel aan de co-creatiesessies planden we een oproep naar mobiliteitsverhalen die aansloot bij de campagne 30 dagen minder wagen. Hoewel we maar weinig respons kregen, verzamelde Kris Peeters wel een heleboel verhalen wanneer hij naar Bevel trok om enkele inwoners te bevragen.

Tijdens een afsluitende studiedag op 12 oktober presenteerden we de participatiemethode en toekomstscenario’s uit ons voorbije Kempenlab. We toetsten de opgedane inzichten aan andere methodes en praktijken van ervaringsdeskundigen op vlak van participatie en mobiliteit. De namiddag bestond uit een tweeluik. In een eerste luik deelden vier professionals en vertegenwoordigers van interessante middenveldorganisaties hun ervaringen rond participatie bij mobiliteitsuitdagingen. Het tweede luik richtte de blik op de toekomst en betrok daarbij de mobiliteitsexpertise van vier andere professionals. We eindigden telkens met een rondetafelgesprek dat de dialoog op gang bracht. Een erg boeiende namiddag waarover we veel positieve reacties kregen van de aanwezigen.

Ons Kempenlab Zorgzame Mobiliteit rondden we af in het najaar van 2022 met de uitgave van een cahier. CAHIER #10 – Zorgzame mobiliteit in rurale gebieden bevat het verslag over de zoektocht naar een meer inclusieve en duurzame mobiliteit in rurale gebieden waar buslijnen worden geschrapt en autodeelsystemen niet rendabel zouden zijn. Je kan het cahier online gratis raadplegen of een gedrukt exemplaar aankopen via onze website.

Het project werd ondersteund met een projectsubsidie van het Vlaams Departement Mobiliteit en Openbare Werken.

Buitenkans

Met de Nederlandse collega’s in het netwerk Buitenkans verkenden we de ruimtelijke uitdagingen in het buitengebied aan beide zijden van de grens. Na de online lezingenreeks in 2021, konden we het voorbije jaar aan de slag met publieksevenementen om ons netwerk verder uit te breiden en nieuwe inzichten te verwerven. Voor de organisatie en uitwerking van deze activiteiten werd in de eerste helft van 2022 Sien Beyens aangesteld als tijdelijk nieuwe coördinator van het netwerk.

Op 1 april organiseerde Buitenkans in de LocHal in Tilburg een expertmeeting over Wonen in het buitengebied voor een groep professionals uit de Belgische Kempen en Noord-Brabant. Ze kwamen er samen om een grensoverschrijdende dialoog te starten over de gedeelde, ruimtelijke opgaven in het buitengebied. De namiddag was opgedeeld in vier delen. De namiddag startte met een presentatie en panelgesprek van twee gastsprekers Ward Verbakel en Violette Schönberger, gevolgd door een werksessie met alle deelnemers in een aantal groepen. Nadien koppelde gespreksleider Bart Cosijn terug met de hele groep en gingen ze samen in gesprek over de uitkomsten van de besproken thema’s en onderwerpen. Als afsluiting van deze inspirerende dag konden alle deelnemers verder napraten en kennismaken met elkaar via een borrel.

De zonnige 16 juni was een ideale dag voor een fietsexcursie van Wuustwezel in België naar Zundert in Nederland. Tijdens deze verkenningstocht langs beide zijden van de grens werden heel wat interessante plekken en uitdagingen bezocht waaronder het palliatief centrum Coda, het Franciscanessen Domein, een kansenkavel, uitkijktoren De Klot, Hofstede aan de dreef en boomkwekerij Lodders.

Op 20 oktober gingen we opnieuw op uitstap en organiseerden we een excursie naar het gebied tussen Den Bosch, Uden en Eindhoven. Op het programma stond een bezoek aan de natuurinclusieve streekboerderij Boer In Natuur in Slabroek, het streekpark Land van Kien in Sint-Oedenrode en de gemeente Oirschot die werkt aan een boeiende gebiedsontwikkeling De Kemmer – Eindhovensedijk. Opnieuw een zeer gevulde en leerrijke dag voor ons netwerk

Andere activiteiten

• We organiseerden een netwerkmoment – dat eindelijk na lange tijd opnieuw kon doorgaan – voor onze partners op de kloostersite van Meer.
• We werkten mee aan het traject Modernisme in de Kempen dat in de startblokken staat en een samenwerking is van de Kempense onroerenderfgoeddiensten.
• We organiseerde een intern traject voor organisatie-ontwikkeling en startten de zoektocht naar nieuwe medewerkers om ons team uit te breiden.
• We mochten aan aantal nieuwe partners verwelkomen. AP/ART, BULK, HUB architecten en Assiver sloten zich aan als partner van AR-TUR en bob61 als basispartner. Als partners ondersteunen zij mee onze missie om impact uit te oefenen op de ruimtelijke kwaliteit van de gebouwde omgeving.
• We bereidden ons voor op de activiteiten van de nieuwe beleidsperiode.